اشاره: افغانستان دو تلاش عمده را در پیش دارد که یکی انتخابات و دیگری گفت‌وگوهای صلح است. قرار است هر دو به گونۀ موازی به پیش برده شوند. روزنامۀ ماندگار برای دریافت دیدگاه‌ چهره‌ها و نخبه‌گان سیاسی و اجتماعی کشور سلسله گفت‌وگوهایی را با چهره‌های سیاسی و نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری آغاز کرده و در این سلسله دیدگاه‌های متفاوت بازتاب و دانسته خواهد شد.
در این شماره گفت‌وگوی بانو سیماسمر رییس پیشین کمیسیون حقوق بشر را می‌خوانید که حالا به عنوان وزیر دولت در امور حقوق بشر و روابط بین‌المللی مشغول اند. بانو سمر به پرسش‌های مطرح شده در زمینۀ اصول و حقوق مدنی، سیاسی شهروندان در جریان انتخابات پاسخ گفته‌اند.

*سپاس از اینکه برای این گفت‌وگو وقت گذاشتید. چنانی که روشن است شهروندان ما برای تدویر انتخابات ریاست‌جمهوری کشور آماده‌گی می‌گیرند، اما بنابر تجارب تلخی از گذشته، شماری از شهروندان از نتایج و روند این پروسه اندکی ناامید هستند به‌ویژه روند انتخابات اعضای مجلس که اخیراً اجرا شد، شهروندان نسبت به مسأله و روند انتخابات بی‌اعتماد شده‌اند. در این زمینه با وصفی که شما علاقه‌مند هستید همیشه که شهروندان هیچ‌گاه نباید در مبارزات سیاسی و مدنی صحنه را ترک نکنند و به‌خاطر رسیدن به یک جامعه خوشبخت در تلاش باشند. دیدگاه شما در این مورد چیست؟
انتخابات در افغانستان و تمام کشورهای پس از منازعه، انتخابات آزاد و عادلانه نمی‌باشد؛ اما انتخابات پارلمانی که سال گذشته در افغانستان صورت گرفت با صد تأسف که کمبودی‌های بسیار جدی و تقلبات بسیار گسترده در آن صورت گرفت و مردم عوضی که علاقه‌مند شوند، در اشتراک بر تعین سرنوشت‌شان با تأسف که از انتخابات گذشته ناامید شدند و این دلیل شده نمی‌تواند که مردم بگویند آن انتخابات بسیار بد بوده در این این انتخابات دیگر اشتراک نمی‌کنیم. این را به دلیلی می‌گویم که مردم حق‌شان است با اشتراک وسیع در انتخابات، شفافیت و عادلانه بودن انتخابات را تضمین کنند.
اگر در یک مرکز انتخابات ببینید که صد نفر است آنجا زمینه برای کسی داده نمی‌شود که کاغدهای سفید را به نفع یک‌نفر خانه‌پری کند و در صندوق بیندازد، ولی اگر دو نفر باشد به صورت مطلق زمان کافی برای کسانی که در همان مرکز موظف استند زمینه مساعد می‌شود که کاغدها را در صندوق‌های رأی‌دهی به نفع یک یا دو نفر پُر کنند.
یک جرم کلان انتخاباتی همین مسأله است که به نفع یک‌نفر مسوولان مرتبط به کمیسیون انتخابات و کمیسون شکایات انتخاباتی انجام دهند. گپ دیگر این است که به دلیل ناامنی در بعضی جاها ما در انتخابات ۲۰۰۹ و ۲۰۱۴ هم گواه این گپ بودیم که در یکی از ولسوالی‌های غزنی یک‌روز پیشتر از انتخابات هلیکوپتر صندوق‌ها و کاغذها را برد، مسوولان ولسوالی نشستند و یک روز پیش از انتخابات همه را به نفع یک‌نفر خانه‌پری کردند؛ دلیل گفتند که این کار را اگر فردا بکنیم طیاره که برود این مواد را کی پس ببرد، یعنی یک‌روز پیشتر از انتخابات در ساختمان ولسوالی که همه‌اش مستند است و این جفا در حق مردم است جفا در حق دموکراسی‌ست جفا در حق خون شهدایی‌ست که به‌خاطر ایجاد این فضا خون ریختند و جان‌های خود را از دست دادند.

*اصول و حقوقی که از نگاه مواد کنوانسیون جهانی سیاسی و مدنی باید در انتخابات رعایت شوند کدام‌ها اند؟
سه اصل و چهار حق در انتخابات به‌صورت جدی مورد نظارت قرار می‌گیرد که از این اصل‌ها و حق‌ها کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در سال‌های گذشته نظارت کرده، امیدوارم که کمیشنران جدید این کمیسیون هم این توان را داشته باشند تا بتوانند از حقوق سیاسی و مدنی شهروندان در جریان انتخابات نظارت کنند. همکاران کمیسیون مستقل حقوق بشر در ولایات مختلف استند و این توان‌مندی را دارند که حقوق سیاسی شهروندان را نظارت کنند آن سه اصل اول اصل عدم تبعیض است که به‌خصوص نهادهای دولتی و افراد حکومتی و مسوولان انتخابات و اینها در مقابل کاندیدان و رأی‌دهنده‌گان تبعیض نکنند این‌طور نشود که مثلاً در منطقه‌یی که دو قوم یا دو قبیله است زمینه‌سازی پیشتر برای یک قوم بکنند یک قوم دیگر را نمانند که این تبعیض است یا تبعیض جنسی که مردها را بیشتر اجازه بدهند و زنان را اجازه ندهند، تبعیض به حساب زبان به هر دلیلی که باشد دیگر اصل عدم تهدید است یعنی نهادهای دولتی و نهادهای حکومتی مسوول شریک در انتخابات حق مداخله و تهدید در انتخابات را ندارند که یا بگویند به نفع کی رأی بدهند یا به نفع کی رأی ندهند یعنی حفظ بی‌طرفی است تمام نهادهای دخیل در پروسۀ انتخابات باید بی‌طرف باشند مثلاً یک ولسوال حق ندارد که برای مردم بگوید که برای کی رأی بدهند.
دیگر رعایت اصل عدم تهدید است؛ یعنی حق تهدید را ندارند که بگویند که باز اگر در انتخابات برنده شدم با شما می‌فهمم! حق تهدید را ندارند مثلاً مردم را تهدید کنند که در انتخابات اشتراک نکنید، چیزی که متاسفانه در افغانستان از طرف گروپ‌های مخالف یا مخالفان مسلح حکومت در افغانستان صورت می‌گیرد یا بعضاً از طرف افرادی که در حکومت استند می‌گویند که اگر می‌روی رأی می‌دهی باید به یک شخص مشخص رأی بدهی.
به این اساس طوری که ذکر شد رعایت این سه اصل به‌عنوان حقوق سیاسی شهروندان در انتخابات حتمی است.
پس از اصول چهار حق است که باید از رعایت آن در پروسه‌های انتخابات نظارت شود: حق آزادی بیان، حق آزادی اجتماعات، حق آزادی انجمن‌ها و حق آزادی گشت‌وگذار را شامل می‌شوند.
حق آزادی بیان یعنی اینکه هر کس حق آزادی بیان داشته باشد بدون اینکه بترسد و باید دسترسی و حق استفاده از آزادی بیان را داشته باشد مثلاً اگر قرار باشد که در یک محل رسانه یا یک رادیو وجود دارد یک رادیویی که نشرات آن بیشتر برای زنان است نباید تنها طرف‌داری زنان را بکند و به مردها حق ندهد که آنها از طریق رادیوی زنان پیام خود را به مردم برسانند، این هم تبعیض و هم نقض آزادی بیان است. آزادی گشت‌وگذار و رفت‌وآمد است که شهروندان بدون ترس بتوانند گشت‌وگذار کنند مثلاً بتوانند از دشت برچی به خیرخانه بروند یا به غزنی بروند و یا ازغزنی به مزارشریف.
سوم آزادی اجتماعات است که بتوانند اجتماعات خودرا بدون ترس تدویر نمایند. متاسفانه در انتخابات گذشتۀ پارلمانی تلفات بسیار بالا بود؛ ده نامزد کشته شد و شمار زیاد مردم ملکی که در دوران کمپاین کاندیدان اشتراک کرده بودند، تلف یا زخمی شدند که به اساس آن تلفات ملکی بسیار بالا رفت.
نهادهای امنیتی دفاعی افغانستان چون مسوولیت دارند باید در این راستا جدی حرکت کنند و از امنیت و آزادی‌های شهروندان حمایت کنند.

*کدام حق‌ها در پروسه‌های انتخابات باید رعایت شود تا شهروندان با روحیه آرام و با خاطر آسوده و اعتماد به طرف برگزاری انتخابات بروند؟
طوری که یادآور شدم حق آزادی بیان، حق آزادی اجتماعات، حق آزادی انجمن‌ها و حق آزادی گشت‌وگذار چهار حقی اند که در انتخابات باید مراعات شوند، وقتی مردم آزادی گشت‌وگذار و آزادی بیان آزادی تجمعات را داشته باشند آزادی تشکیل انجمن‌ها را دارند وقتی تهدید نباشد مردم حق دارند انجمن و اجتماعاتی را که یک معنا را می‌دهد، تشکیل دهند.
یعنی تقریباً جز یک حق انتخاب‌شان می‌شود به این خاطر نیاز است که این سه اصل و چهار حق در انتخابات به‌صورت جدی مورد نظارت قرار بگیرند متاسفانه چیزی که در افغانستان بسیار عام شده که از امکانات دولتی به نفع کمپاین‌های انتخاباتی استفادۀ سوء صورت می‌گیرد و ما شاهدش هستیم که هنوز کمپاین شروع نشده، ولی استفاده از امکانات دولتی به نفع انتخابات صورت می‌گیرد یعنی استفادۀ نامشروع یا غیرعادلانه است.

*در این زمینه پیام شما برای مقامات مسوول چیست؟
نهادهای مسوول انتخاباتی و نهادهای امنتیی افغانستان جز وظایف‌شان است که از حقوق و آزادی‌های مردم باید حمایت کنند، کمیسیون‌های انتخاباتی در دوره‌های قبلی با اتهامات بسیار جدی مواجه شدند و مردم نسبت به پروسه اعتماد خود را از دست دادند حال امیدواریم کمیسیون فعلی که نه تنها برای حفظ آبروی خودشان بلکه حق مردم را باید زیر پا نکنند و صادقانه، عادلانه به طرف تدویر انتخابات بروند بدون اینکه مورد استفاده اوامر حکومت‌داران یا دولت‌مداران قرار گیرند. می‌بینید که دورِ گذشتۀ کمیسیون‌ها بعد از انتخابات ۲۰۱۴ هم به این کار مجبور شدند و باوجودی که به تقلب متهم بودند، ولی با تاسف که هنوزهم معاش حکومتی می‌گیرند و کمیسیون قبلی که انتخابات سال گذشته پارلمان را انجام دادند اینها را هم می‌دانید که با تأسف کارشان بسیار ضعیف بود که البته همۀ شان را نمی‌توان متهم کرد و این وظیفۀ نهادهای عدلی و قضایی است؛ اما کاری که شد بدنام کردن انتخابات و از بین رفتن اعتماد مردم به خانۀ ملت به نماینده‌های‌شان و به پروسۀ دموکراسی انتخابات شد.

*یکی از تشویش‌ها و نگرانی‌های عمیق استفاده سوء از تذکره‌ها یا شناس‌نامه‌ها در پروسۀ انتخابات است. حال نظر شما در زمینۀ داشتن تذکره‌های الکتریکی برای رفع این معضله چیست که چقدر داشتن شناس‌نامۀ برقی در زمینۀ رفع تقلب در انتخابات موثر است؟
توزیع تذکره‌های الکترونیکی در افغانستان به یک مسألۀ سیاسی، قومی و شخصی تبدیل شد و با سوءاستفاده‌هایی که صورت گرفت به تعویق انداخته شد در حالی که در هژده سال گذشته جز توافقات بُن بود، باید سرشماری نفوس صورت می‌گرفت و توزیع تذکره‌های الکترونیکی برای مردم صورت می‌گرفت حالا ما با تأسف در یک معضله درگیر ماندیم که دلیل اول آن به‌حد کافی پول وجود ندارد چون برای ایجاد تذکرۀ الکترونیکی هم از یک مقدار پول‌های گزاف استفادۀ سوء شد و آن‌هم در آخر یک موضوع سیاسی جور شد که شماری مردم اباء می‌کردند که تذکره بگیرند و می‌توان گفت، داشتن تذکرۀ برقی در شفافیت انتخابات فوق‌العاده می‌تواند کمک کند.
در کنار آن شمار نفوس افغانستان معلوم می‌شود. تمام کارهای انکشافی یا هر پروژۀ انکشافی که در افغانستان صورت می‌گیرد باید بر اساس تعداد نفوس صورت بگیرد که به شکلی نمی‌خواهند که انجام بدهند که به نظر من این کار غلط است و من تشویق می‌کنم مردم را که برای شفافیت کار در انتخابات تلاش بکنند و امیدوار هستم که بتوانند قضیه تذکرۀ الکتروینی را هم به یک شکلی حل کنند یعنی از ۳۰ -۳۱ میلیون نفوسی که در افغانتسان می‌گویند وجود دارد، فکر نمی‌کنم تا به‌حال یک میلیون نفر تذکره گرفته باشد و این گپ درست و خوب نیست.

*مسألۀ بسیار مورد توجه و جدی دیگر موضوع حضور زنان در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و حقوقی است و باید اینها از حق مشارکت سیاسی خود در کنار سایر حق‌های خود مستفید شوند حالا باید زنان با چه روحیه در انتخابات سهم بگیرند؟
البته زنان آگاه و متعهد ما زیاد داریم در افغانستان این که چقدر شانس به تمام زنان داده می‌شود مورد جداست، چیزی که می‌خواهم بگویم زنی که بیسواد است در یک گوشۀ دور افغانستان که هنوز شاید در موتر ننشسته باشد، ولی در زنده‌گی خود منافع خود را می‌داند که نان خوب خوردن، لباس پاک پوشیدن، عاری بودن از مرض خوب است؛ اما برایش خدمات ارایه نشده که اینها بحث جداست پیامم برای زنان این‌ست که از حقوق‌شان استفاده کنند و در انتخابات به عنوان نصف نفوس جامعه برای تعین سرنوشت آینده اولادهای‌شان تصمیم بگیرند و از رأی خود به عنوان محکمه استفاده کنند به کسانی که متهم به جرایم جنگی و جرایم ضد بشری و تخطی‌های حقوق بشر هستند، رأی ندهند چون ما همان تعهد تطبیق عدالت را علیه افراد زیاد نمی‌بینیم بناءً مردم خودشان باید از رأی خود به عنوان محکمه استفاده و افراد شایسته را انتخاب کنند.

*پیام شما برای مردها در این زمینه چیست؟
مردها هم برابر خانم‌ها به عنوان شهروند مسوولیت دارند، شهروندانی که حالا تقریباً بر سرنوشت جامعۀ افغانستان حاکم اند که هیچ‌گاه تصور نکنند که آنها بهتر از زنان هستند می‌خواهم بگویم که من در یکی از مصاحبه‌های خود گفتم که بابای آدم یگانه مردی‌ست که مادر نداشته باقی از مادر پیدا شده‌اند اگر قهرمان اند، اگر جنگ‌جو، اگر دانشمند، اگر داکتر و اگر روز مزد است بناءً انکار این واقعیت نفی خودشان است.

*اگر بابای آدم مادر بوده باشد چقدر باید مردان در برابر زنان عاطفی باشند.
این یک واقعیت است یعنی به این حساب شما هیچ‌کسی دیگری را نمی‌یابید که مادر نداشته باشد اتفاقاً حضرت عیسی مسیح مادر داشته است.

*جناب داکتر سمر! پس از ریاست کمیسیون حقوق بشر در پست دیگری و به عنوان نمایندۀ خاص رییس‌جمهور و وزیر دولت در امور حقوق بشر و روابط بین‌الملل به‌کار می‌پردازید حالا امکان دارد در مورد کارها و برنامه‌های بعدی‌تان در زمینۀ صلح و ارزش‌های حقوق بشر کمی روشنی بیندازد؟
البته بسیار زود است که من در آن رابطه گپ بزنم می‌خواهم صادقانه بگویم نمی‌خواستم کار حکومتی کنم، به هر صورت، افغانستان است در هرجایی که من به مردمم خدمت کرده بتوانم ولو در پست‌های کلان و مهم هم نباشم من در اصل یک فعال و مدافع حقوق بشر هستم و آن را ادامه خواهم داد.

*برای‌تان موفقیت می‌خواهم. ممنون از این که فرصت گذاشتید.
تشکر از شما هم.