اشاره: مبارزه با مواد مخدر یکی از برنامه‌های مهم حکومت‌های افغانستان در ۱۸ سال گذشته بوده است. نهادهای مهم و متعددی برای مبارزه با مواد مخدر در افغانستان ایجاد شد. اما اخیراً وزارت مبارزه با مواد مخدر با معینیت مبارزه با مواد مخدر ورازت داخله مدغم شد. مسوولان در معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله می‌گویند که تلاش جدی برای مبارزه با مواد مخدر و توزیع معیشت بدیل یا بذر بدیل برای کشاورزان را روی دست دارند. اما نهاد پژوهشی سیگار گفته است که میزان کشت کوکنار در افغانستان افزایش یافته است، در حال INCB(بورد مرکزی کنترل مواد مخدر) در ویانای امریکا، می‌گوید که کشت کوکنار در افغانستان ۳۰ درصد کاهش داشته است، برای معلومات بیشتر در این مورد گفت‌وگویی را محمد هاشم اورتاق، معین مبارزه با مواد مخدر انجام داده‌ایم که حاصل آن را می‌خوانید.

——————————–

*جناب اورتاق! فعالیت معینیت مبارزه با مواد مخدر در شش ماه نخست چگونه بوده است؟
مبارزه با مواد مخدر یک مسالۀ منطقه‌یی و فرامنطقه‌یی است که دورنمای جامعۀ افغانستان را با چالش مواجه ساخته، اعتیاد انسان را از نگاه جسمی و روحی دچار آشفته‌گی می‌سازد. در حال حاضر ۲میلیون ۴۰۰ هزار معتاد وجود دارد که به شکل مداوم مواد مخدر استفاده می‌کنند. ۲۰ هزار معتاد خیابانی است و در ارزیابی مجموعی نشان می‌دهد که تست ۳ میلیون میلیون ۵۰۰ هزار تن مثبت است که شامل جوانان، کهن‌سالان و کودکان و زنان می‌شود. مسألۀ مواد مخدر تنها به بُعد ملی یا داخلی ختم نمی‌شود؛ بلکه یک مسالۀ منطقه‌یی و بین‌المللی است؛ اگر بازار تقاضا در جهان به مواد مخدر کاهش یابد، تولید مواد مخدر در کشور کاسته می‌‎شود، اما در صورت تقاضا در بازارهای جهانی بیشتر باشد، بدون شک که عرضه نیز افزایش می‌یابد.
در حال حاضر معینیت مبارزه با مواد مخدر پلان استراتژیک کاهش کشت مواد مخدر، تداوی معتاد و راه‌های جلوگیری از روی آوردن به اعتیاد را از طریق برنامه‌های آگاهی‌دهی و تعلیمی و تربیتی راه‌اندازی کرده است. ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر با معینیت مبارزه با مواد مخدر در انسجام برنامه‌های کمک شایان داشته است.
۲۲۰ تن از منسوبان وزارت مبارزه با مواد مخدر در بدنۀ معینیت مبارزه با مواد مخدر جذب شدند و ۱۸۰ تن دیگر در بخش‌های ملکی وزارت داخله ادغام شدند که در مجموع به ۵۲۰ تن می‌رسد. این کار از ضایع شدن ظرفیت‌ها جلوگیری کرد.
مسوولیت معینیت مبارزه با مواد مخدر تنفیذ قانون است و روی فروش و ترافیک مواد مخدر تمرکز دارد؛ زیرا بر اساس پراگراف دوم مادۀ هفتم قانون اساسی: کشت، فروش وقاچاق مواد مخدر ممنوع است، به رغم این قرآن شریف نیز استعمال مواد نشئه‌آور را حرام گفته است؛ بنابراین دو دستور آسمانی و بشری؛ پولیس مبارزه با مواد مخدر و نهادهای ذیربط در امر مبارزه جدی عمل می‌کنند.
در شش ماه نخست معینیت مبارزه با مواد مخدر، در ۱هزار ۸۹۴ عملیات‌ جداگانه انجام داده است که در نتیجه ۲۲۲۹ تن از قاچاقچیان و فروشنده‌گان مواد مخدر بازداشت شده‌اند که در میان آنان چهار قاچاق‌بر عمدۀ مواد مخدر از ولایت‌های نیمروز، بدخشان و یکی از قاچاقبران که کارخانه‌های پروسس مواد مخدر را در بیرون از افغانستان داشت حضور دارند.
همچنان در این عملیات‌های ۲۹۵ عراده موتر و ۲۱۲ میل اسلحه و ۷۳۰ دستگاه تلفن به دست نیروهای مبارزه با مواد مخدر افتده است. ۶۵ مرکز پرورسس (لابراتوار) مواد مخدر تخریب شده است. همچنان ۴ صد و ۲۱ هزار ۹۲۰ دالر امریکایی پول سیاه نیز در این عملیات‌ها به دست پولیس مبارزه با مواد مخدر افتاده است. این پول‌ها در بانک‌ها و صرافی‌ها توسط بخش استخبارات و کشف منجمد شده است. به شکل مجموعی۴۷۸ تُن مواد مخدر ضبط شده است. در حالی در سال گذشته(۱۳۹۷)مجموعاً ۱۴۷ تُن مواد ضبط شده بود که افزایش چشم‌گیری را نشان می‌دهد.

* جامعۀ جهانی ۹ ملیارد دالر در امر مبارزه با مواد مخدر در افغانستان صرف کرده است اما هنوز موثریت را نشان نمی‌دهد؛ فعالیت شما در بحث کاهش کشت کوکنار چقدر موثریت داشته است؟
معینیت مبارزه با مواد مخدر با آگاهی‌دهی از اضرار اعتیاد و مواد مخدر تلاش‌های را انجام داده است، این کار از طریق نهادهای دولتی مانند وزارت حج، جامعۀ مدنی، نهادهای آموزشی و غیره صورت گرفته است؛ چون مواد مخدر یک آفت بزرگ است و استفاده، تولید و چاقاق آن نیاز به همکاری کلی جامعۀ را می‌خواهد. موسسه (INCB) یا بورد مرکزی کنترل مواد مخدر که مرکز آن در ویانای امریکا است، نزدیک به یک ماه پیش در نشست که نماینده‌‌گان از دولت افغانستان حضور داشتند، اعلام کرد که کشت مواد مخدر در افغانستان بیش از ۳۰ درصد کاهش داشته است.

*مکانیسم شما برای بهتر عمل کردن در امر مبارزه با مواد مخدر در آینده چیست؟
برنامۀ عملی و طرح پنج‌ساله و پلان چهار سالۀ وزارت داخله روی دست ماست. پیش از این در ۲۴ ولایت کشور مزارع کشت کوکنار وجود داشت و تنها ده ولایت عاری از مواد مخدر بود، اما در حال حاضر میزان این کشت کاهش داشته است و این نشان می‌دهد که تلاش‌های ما نتیجۀ بخش بوده است.

* تفاهم‌نامه‌یی میان نهادهای دولتی برای مبارزه با مواد مخدر است، پیام‌های برای دوری کردن از مواد نشئه‌آور و مواد مخدر در کتاب‌های مکاتب نیز منتشر شده بود، آیا اکنون نیز این برنامه وجود دارد؟
معینیت مبارزه با مواد مخدر ارزش خاص برای آگاهی‌دهی و وقایع قایل است و این نهاد باور دارد که وقایع بهتر از مبارزه است، جلوگیری از اعتیاد و مبارزه با کشت و پروسس مواد مخدر یکی از اصلی‌ترین اهداف در این نهاد است. از طریق مکاتب، نهادهای مدنی، مساجد باید برای مردم آگاهی‌دهی صورت گیرد؛ چون در پهلوی مواد مخدر اکنون تابلیت‌های گونا‌گون وارد بازار می‌شود و امروز درصدی بیشتر جوانان به تابلیت (k) معتاد هستند و این یک مصبیت کلان برای جامعه است که شامل بانوان جوان و نو جوان؛ همچنان پسران می‌شود. برنامه‌های روی دست است تا تفاهمنامۀ با وزارت آموزش و پرورش و تحصیلات عالی امضا شود تا مبارزه با مواد مخدر بخش از نصاب درسی دانشجویان و دانش‌آموزان گردد.
آگاهی‌دهی را به عنوان یک وقایع می‌دانیم و ارزش آن بیشتر است و این کار را از خانواده‌ها، اجماع، مکاتب، مدارس و امامان مساجد آغاز می‌کنیم و تا دانشگاه/ پوهنتون ادامه می‌دهیم؛ زیرا آگاهی در جامعۀ از اضرار مواد مخدر سبب می‌شود، ذهنیت‌ها در این مورد حساسیت نشان دهند و نمی‌گذارند که جوانان و نوجوانان از مصاب به آن شوند و تلاش جدی صورت می‌گیرد که در امر مبارزه با مواد مخدر جامعۀ را دخیل بسازیم و به شکل دسته‌جمعی کبارزه را اعمال کنیم و در پایان یک برنامۀ موفق برای همه جامعۀ و مردم خود داشته باشیم.

*برنامۀ توزیع بذر بدیل یا معیشت بدیل در برابر کشت کوکنار و ترغیب دهاقین برای کشت آن؛ زعفران و آلورا چقدر موثر بوده است؟
بذر بدیل یا معیشت بدیل نیز در برنامۀ جلوگیری از روی آوردن به کشت کوکنار است، پیش از این که دهاقین مجبور به کشت کوکنار و ترغیب به کوکنار توسط گروه‌های تبه‌کار و مافیا شود، کشت بذر معادل را به دست بیاورد. کشت زعفران یکی از این مواد است که نتیجۀ خوبی را در برخی از ولایت‌های کشور داشته است. اما بخش معیشت بدیل معینیت مبارزه با مواد مخدر که با وزارت زراعت کار می‌کند، مطالعات را انجام داده‌اند، ممکن زغفران در تمام ولایت‌ کشور به دلیل آب و هوای متفاوت پاسخ ندهد، ما روی بذرهای متفاوت در ولایت‌های متفاوت کشور کار می‌کنیم تا به تناسب آب و هوای آن ولایت معیشت بدیل برای دهاقین آماده بسازیم.
در برخی ولایت‌ها ممکن شیرین بویه و هِنگ بد بو و گیاه‌های طبی؛ همچنان پسته و بادام که بازار خوب دارند، بدیل برای کوکنار ر نظر گرفته شده است.

*در شش ماه آینده برنامۀ شما چیست؟
برنامه‌های کاری وزارت مبارزه با مواد مخدر و معینیت مباررزه با مواد مخدر که اکنون ادغام شده‌اند، در معینیت پالیسی وزارت داخله زیر کار قرار دارد، این برنامه توحید می‌شود تا نقشۀ راه ما در آینده، برای اجرایی قانون و هماهنگی سازی برنامه‌ها در امور مبارزه با مواد مخدر در بخش‌های نظامی و ملکی است باشد با این برنامه‌ها به اهداف خود فایق خواهیم شد!

*آمار منسوبان معینیت مبارزه با مواد مخدر چقدر است؟
آمار منسوبان ما به دمراتب کمتر و ناچیز است، ۱ منسوب معینیت مبارزه با مواد مخدر در برابر ۱۲۰۰ تن از فروشنده‌گان، چاقاچیان مواد مخدر قرار دارد. این به هیچ تناسب قناعت بخش نیست. ما تلاش می‌کنیم تا تشیکلات خود را در تناسب بلند ببریم.

*ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر با معینیت مبارزه با مواد مخدر، چه چالش وجود داشت و چقدر حل شده است؟
ادغام نهادهای دارای یک سری چالش‌ها است، به اصطلاح عامیانه: «هر کوچ‌کشی ضایعات دارد»؛ اما تلاش‌های جدی صورت گرفت که تا کارمندان وزارت مبارزه با مواد مخدر در بدنۀ معینیت مبارزه با مواد مخدر و وزارت داخلۀ کشور ادغام شوند. ادغام این وزارت ظرفیت کاری معینیت مبارزه با مواد مخدر را افزایش داده است. وقت کاری حکومت از ۸ -۳ است، اما منسوبان ما گه‌گاهی تا ۱۰ شب کار می‌کنند و این ظرفیت کاری وجود دارد.

*افغانستان به بزرگترین تولید کنندۀ مبارزه با مواد مخدر شهره شده است، نهادهای بین‌المللی چقدر با شما در امر مبارزه با مواد مخدر همکاری می‌کنند؟
از آغاز تا اکنون نهادهای بین‌المللی با ما همکار بودند، اما برخی از کشورهای که به کنوانسیون مبارزه با مواد مخدر در ۱۹۸۸، ۷۲ و ۶۱ پیوسته‌اند، عمل نمی‌کنند. کشورهای هستند همکاری جدی دارند. هرچند ما بدنام کشت کوکنار هستیم، اما مواد شیمی مانند استیک‌هایدرید است که با ترکیب آن هیرویین به دست می‌آید از کشورهای منطقه وارد افغانستان می‌شود. در امر مبارزه با مواد مخدر کشورهای منطقه و فرا منطقه باید دست به دست هم بدهند تا از وارد شدن مواد شیمی که از ترکیب آن با کوکنار هیرویین بدست میاید و شیشه ساخته می‌شود، جلوگیری صورت گیرد و شمار زیاد از اسیدها و مواد شیمی که از کشورهای بیرونی وارد می‌شود که از آن تابلیت‌های روان گردان ساخته می‌شود، جلوگیری صورت گیرد. همچنان زمانی که تقاضا در بازارهای جهانی کاهش یابد، تولید آن نیز کاهش می‌یابد.

*بیشتر مواد شیمی و اسیدهای از کدام کشورهای وارد می‌شود؟
بیشتر از گذرگاه‌های جنوبی، غربی و شمالی کشور وارد می‌شوند. مواد شیمی استیک هایدرید که از ترکیب با کوکنار هنگام پروسس هیرویین بدست میاید، به نام پرزه‌جات موتر و کالاهای تجاری وارد افغانستان می‌شود، دستگیری‌های پولیس مرزی مبارزه با مواد مخدر نشان می‌دهد که بیشتر سرتفکیت ( اسناد کالاهای تجاری) به نام پرزه موتر بوده، اما اصل کالا مواد شیمی و اسید بوده است.
کشورهای همسایه در امر تطبیق کنوانسیون‌ها و تفاهمنامه‌های امضا شده، آنچنانی عمل نمی‌کنند و خواست ما از کشورهای همسایه است باید همکاری جدی کنند.

*کدام ولایت‌های کشور بیشتر کوکنار را کشت می‌کنند؟
در سال ۱۳۹۸، ۹۰ هزار هکتار زمین در ولایت هلمند ، بیشتر از ۱۴ هزار هکتار زمین در ولایت قندهار و حدود ۱۱ هزار هکتار زمین در ولایت ارزگان مزارع کوکنار بوده است و در ولایت‌های جوزجان و سرپل نیز کوکنار نسبت به سایر ولایت بیشتر کشت شده است. اما در نزدیک به ۴ ولایت نسبت به گذشته کشت کوکنار صفر شده است.

* همکاری نیروهای امریکایی در امر مبارزه با مواد مخدر چقدر موثر بوده است؟
تروریسم و نیکوتیسم ( جنگ مواد مخدر) دو روی یک سکه است، تروریسم از مواد مخدر استفاده می‌کند و نیروهای حمایت قاطع در از بین بردن مرکز پروسس مواد مخدر با معینیت مبارزه با مواد همکاری دارند و در دشت بکوای فراه، بیش از ۵۰ مرکز پروسس مواد مخدر با همکاری حمایت قاطع و حملات هوایی از بین برده شد که یک میلیارد دالر برای طالبان آسیب رساند. برای مبارزه با مواد مخدر در نشست‌‎های مختلف بیرونی در قزاقستان و غیره شرکت داشتیم و موضع گیری‌های خود را با کشورهای همکاری شریک ساخته و خواهان همکاری جدی شدیم.

*اگر در پنج‌سال آینده شما در معینیت مبارزه با مواد مخدر باشید، چه‌ برنامه‌های را برای کاهش مواد مخدر انجام خواهید داد؟
ما برنامۀ خوب روی دست داریم و پیام‌های روشن و عملی را برای مردم خواهیم داشت و سال‌های بعدی شاهد آن خواهید بود. برای جلوگیری از دوباره روی آوردن به اعتیاد زمینه‌های کاری را با تفاهم وزارت داخلۀ، مالیه و کار امور اجتماعی روی دست داریم، ۴ هزار معتاد را تداوی کردیم، اما میزان مرکز تداوی خیلی اندک است. ما از وزارت‌های مالیه کار امور اجتماعی خواستیم که برای معتادان پس تداوی زمینه کار را فراهم کند.ولایت‌های کابل، هرات، مزار بیشتر معتاد دارند.
*سپاسگزاریم که برای این گفت‌وگو فرصت گذاشتید.
از شماهم.