بخش چهارم/

مرحلۀ سوم مذاکرات طالبان با امریکایی‌ها به مذاکرات مستقیم و علنی انجامید که اکنون از سوی زلمی خلیل‌زاد به عنوان نماینددۀ وزارت خارجۀ امریکا برای مذاکرات صلح پیش برده می‌شود. این مرحله در واقع پس از آغاز ریاست‌جمهوری اشرف غنی در سال ۱۳۹۴ شکل گرفت. غنی در آغاز با موقف شدید علیه پاکستان گفت که پاکستان در جنگ اعلان ناشده با افغانستان قرار دارد و باید هر گونه مذاکره و توافق میان دوکشور صورت بگیرد. پس از آن غنی به اسلام‌آباد سفر کرد و با میانجیگری پاکستان در ثور ۱۳۹۴ معصوم ستانکزی سرپرست وزارت دفاع با سه عضو طالبان (مولوی عبدالجلیل، محمد حسین رحمانی والی پیشین طالبان در قندهار و ملاعبدالرزاق وزیر داخلۀ قبلی طالبان) در ارومچی چین دیدار کرد. اما طالبان این مذاکره را دوام ندادند و گفتند که مذاکره باید در قطر در دفتر آنها انجام شود.

در سرطان ۱۳۹۴ با نقش و میانجیگری پاکستان دور تازه‌یی از مذاکرات حکومت افغانستان با طالبان در مری پاکستان شروع شد. هیأت طالبان متشکل از عبدالطیف منصور، محمد عباس آخوند و ابراهیم عمری برادر حقانی بودند. هیأت دولت عبارت بودند از: حاجی دین محمد، حکمت خلیل کرزی، محمد عاصم والی پروان، محمد ناطقی، اسدالله سعادتی، فیض‌الله زکی و فرهادالله فرهاد از شورای عالی صلح. در این مذاکرات چین، امریکا و پاکستان به عنوان ناظر حضور یافتند. این مذاکرات با افشای مرگ ملاعمر متوقف شد، اما علی‌رغم آن مذاکرات محرم و مخفی میان حکومت و طالبان ادامه یافت. در میزان و عقرب ۱۳۹۵ در قطر معصوم استانکزی رییس امنیت ملی با عبدالمنان آخند برادر ملاعمر با حضور امریکایی‌ها مذاکره کردند. در ۲۴ جدی ۱۳۹۶ یک گروه ۱۵ نفری طالبان با نماینده‌گان دولت و شورای عالی صلح در ترکیه به مذاکره پرداختند. رییس هیأت طالبان مولوی عبدالروف والی سابق طالبان برای خوست بود.(۱۱)
نکتۀ قابل توجه و قابل ذکر در تمام این مذاکرات به آگاهی و مدیریت پاکستان در پشت پردۀ مذاکرات طالبان بر می‌گردد. سازمان استخبارات نظامی ارتش پاکستان طالبان را در تمام این مذاکرات مشورت و هدایت می‌کرد. هیچ مذاکره‌یی از دید ارتش پاکستان و جنرالان سازمان جاسوسی ارتش پاکستان پنهان مانده نمی‌توانست. در هیچ مذاکراتی طالبان به‌گونۀ مستقل و بدون آگاهی و هدایت پاکستان مشارکت نداشتند.

مرحلۀ مستقیم مذاکرات صلح میان طالبان و امریکایی‌ها
طالبان در ۲۹ دلو ۱۳۹۶ پس از اعلان استراتژی ترامپ مبنی بر فشار بر پاکستان با ارسال نامه‌یی به دونالد ترامپ رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا خواستار مذاکرۀ مستقیم با امریکا شدند. سپس محمداشرف غنی رییس‌جمهور افغانستان در کنفرانس حوت ۱۳۹۶ در کابل مذاکرات صلح بدون قید و شرط را با طالبان ارایه کرد. غنی از ۲۲ تا ۲۷ جوزای ۱۳۹۷ روزهای عید رمضان آتش‌بس یک‌جانبه اعلان کرد و طالبان تنها سه روز عید را آتش‌بس کردند. پس از آن امریکا در صدد مذاکرۀ مستقیم با طالبان شد.
در سرطان ۱۳۹۷ آیس ولز معاون وزیر خارجۀ امریکا در امور آسیای جنوبی با طالبان در قطر دیدار کرد. این مذاکره با تلاش غیررسمی دو مقام متقاعد امریکایی رابین رافائل معاون وزیر خارجه امریکا و کریس کلندا سرباز سابق ارتش امریکا صورت گرفت.
در ۳۰ سنبله ۱۳۹۷ خلیل‌زاد به نماینده‌گی وزارت خارجه در مذاکرات صلح منصوب شد و مذاکره را با طالبان آغاز کرد.
اولین نشست در ۱۲ اکتوبر ۲۰۱۸ در دوحه میان خلیل‌زاد و طالبان برگزار شد. نشست دوم در ۱۶ نوامبر همین سال در دوحه، نشست سوم در ۱۷ دسمبر ۲۰۱۸ در ابوظبی و نشست چهارم در ۱۹ جنوری ۲۰۱۹ در دوحه دایر شد. پنجمین نشست خلیل‌زاد و طالبان در ۲۵ فبروری ۲۰۱۹ برابر به ۶ حوت ۱۳۹۷ در دوحه صورت گرفت. ملا برادر نیز به این نشست پیوست. طالبان اعلان کردند که هیأت ۱۴ نفری را به این مذاکرات می‌فرستند:
‎شیرمحمد عباس استانکزی، مولوی ضیاالرحمن مدنی، عبدالسلام حنفی، شیخ شهاب‌الدین دلاور، ملا عبدالطیف منصور، ملا عبدالمنان عمری، مولوی امیرخان متقی، ملا محمدفاضل مظلوم، ملا خیرالله خیرخواه، مولوی مطیع‌الحق، ملا محمدانس حقانی، ملا نورالله نوری، مولوی محمدنبی عمری و ملا عبدالحق وثیق.
در بین تیم جدید مذاکره ‌کننده‌گان طالبان، نام انس حقانی، فرزند جلال‌الدین حقانی نیز وجود داشت که در زندان کابل به‌سر می‌برد و حکومت افغانستان او را رها نکرد.(۱۲)
دور پنجم مذاکرات طالبان با امریکایی در دوحه ۱۶ روز طول کشید که زمان آن بیشتر از چهار دور قبلی و دور بعدی ششم مذاکرات بود.
ششمین دور مذاکرات خلیل‌زاد و طالبان در اول می ۲۰۱۹ (۱۱ ثور ۱۳۹۸)در دوحه انجام یافت که ۹ روز دوام کرد و هفتمین دور مذاکرات با طالبان در روزهای آتی در دوحه ادامه می‌یابد.
زلمی خلیل‌زاد رییس مذاکره کنندۀ امریکا در حالی که در تمام دورهای مذاکرات آجندای مذاکرات را شامل چهار موضوع: خروج قوای امریکایی از افغانستان و تعیین جدول زمانی این خروج، تعهد طالبان به قطع رابطه با گروه‌های تروریستی و تضمین به عدم استفاده از خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر، مذاکرات بین‌الافغانی برای توافق بر سر آیندۀ سیاسی افغانستان و آتش‌بس سراسری و پایدار می‌گوید، اما طالبان همیشه از دو موضوع نخست به عنوان آجندای مذاکرات سخن گفته‌اند.
آنچه که تا حالا از جریان مذاکرات و موضع‌گیری‌های طالبان بر می‌آید این است که طالبان به حیث یک نیروی آیدئولوژیک که دهشت‌افگنی و جنگ خود را جهاد می‌خوانند و در یک جنگ چریکی و پارتیزانی با دولت افغانستان و قوای امریکا قرار دارند، حاضر به مشارکت در قدرت سیاسی با حکومت افغانستان و گروه‌های دیگر نیستند. گسترش و تشدید جنگ طالبان در افغانستان که بن‌بست نظامی را در جنگ شکل داده است، باور قطعی به پیروزی نظامی را در آنها تقویت می‌کند. به‌خصوص که امریکایی و دو لت افغانستان و کشورهای دیگر جهان می‌گویند که افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و این گفته طالبان به جنگ بیشتر، انتحار بیشتر و خون‌ریزی بیشتر تشویق و تشجیع می‌کند. هنری آلفرد کیسینجر دیپلمات امریکایی و مشاور پیشین امنیت ملی ایالات متحده امریکا می‌گوید: «چریک اگر شکست نخورد، پیروز می‌شود، ارتش متعارف اگر پیروز نشود شکست می‌خورد.»
وقتی طالبان به اشتیاق سیاست‌مداران افغانستان و امریکایی‌ها در مذاکره با خودشان می‌بینند، خود را برندۀ جنگ با امریکایی‌ها و حکومت افغانستان می‌دانند و به‌سوی افغانستان به عنوان غنیمت جنگی و جهادی نگاه می‌کنند.
پافشاری طالبان به بحث بر سر دو موضع نخست به عنوان آجندا و توافق بر آن که منجر به خروج قوای امریکایی می‌شود، آنها را با این خروج به ارگ کابل می‌برد و مذاکرات بین‌الافغانی به‌خصوص برای یک حکومت مشترک با طالبان منتفی می‌شود. بدون تردید طالبان در این موضع مورد مشورت پاکستان قرار دارند و از سوی آنها مدیریت می‌شوند.

مذاکرات صلح افغانستان در مسکو
وقتی حامد کرزی رییس‌جمهور پیشین در سنبلۀ ۱۳۸۴ خواستار حذف نام ۲۰ تن از رهبران قبلی طالبان از فهرست قطع‌نامۀ ۱۲۶۷(۱۹۹۹)شورای امنیت ملل متحد شد، دولت فدراتیف روسیه با حذف نام سران طالبان مخالفت کرد. اما در سال‌های بعدی پاکستان موفق شد تا دیدگاه و موضع روسیه را به نفع طالبان تغییر دهد. حامد کرزی رفته رفته پس از پایان ریاست‌جمهوری که جایش را به اشرف غنی داد، به چهرۀ قابل اعتماد و نزدیک به روس‌ها تبدیل شد و در جهت نزدیکی روس‌ها با طالبان و کسب اعتماد مسکو برای گروه دهشت‌افگن و انتحارگر طالبان تلاش کرد. روس‌ها با تلاش پاکستان و حامد کرزی، مسکو را به تریبون طالبان تبدیل کردند و از این گروه دهشت‌افگن در سطح منطقه‌یی و جهانی قباحت‌زدایی کردند.
دو دور مذاکرات میان طالبان و برخی چهره‌های سیاسی منتقد حکومت افغانستان در واقع به ریاست کرزی با طالبان در مسکو دیدار و مذاکره کردند. دور اول مذاکرت در ۱۶ حوت ۱۳۹۷ (۵ فبروری ۲۰۱۹) انجام یافت. این دور مذاکرات با اعلامیه‌یی مشترک طالبان و چهره‌های سیاسی پایان یافت که در آن گفته شد این نشست در حقیقت اولین گام برای آغاز پروسۀ گفت‌وگوهای بین‌الافغانی در روند صلح است. در اعلامیه به ادامۀ این مذاکرات تأکید گردید. کرزی که در زمان ریاست‌جمهوری‌اش بارها می‌گفت تلاش‌های جداگانه و مذاکرات جداگانه با طالبان بدون نقش محوری و رهبری کنندۀ دولت، روند صلح را در افغانستان از مسیر اصلی‌اش خارج می‌کند، از سازمان‌دهنده‌گان و مدیران اصلی این تلاش و مذاکرات جداگانه در غیاب دولت افغانستان با طالبان بود. چهره‌های سیاسی به ریاست حامد کرزی با این مذاکرات فضای سیاسی مشروعیت را برای طالبان بیشتر فراهم کردند و گسترش دادند. ملا عبدالسلام ضعیف سفیر زمان امارت طالبان که در کابل و تحت حمایت دولت افغانستان و امریکایی‌ها زنده‌گی می‌کند و از امتیازات زیادی برخوردار است ذوق زده در صفحۀ توتیر خود خطاب به ملاعمر رهبر متوفای طالبان نوشت: «آنچه را گفته بودی، درست ثابت شد. کاشکی می‌بودی تا این تغییرات را می‌دیدی.»(۱۳)
دور دوم مذاکرات طالبان و چهره‌های متنفذ و غیرمتنفذ سیاسی بازهم به ریاست و مدیریت حامد کرزی در ۷ جوزای ۱۳۹۸ (۲۸ می ۲۰و۱۹) در مسکو صورت گرفت. در این دور ملاعبدالغنی برادر که پاکستانی‌ها به فشار امریکا او را پس از هشت‌سال زندان آزاد کردند و به میز مذاکرات دوحه فرستادند، مشارکت داشت. جالب این بود که این دور مذاکرات پس از مشارکت طالبان و سیاست‌مداران منتقد از کابل در صدمین سالگرد برقراری روابط سیاسی افغانستان و روسیه صورت گرفت. آنها به‌صورت رسمی از سوی دولت روسیه دعوت شده بودند. ضمیر کابلوف سفیر روسیه در افغانستان به خبرگزاری تاس گفت: «ما از طالبان و سیاستمداران افغانستان دعوت کردیم تا در نشست صدمین سالگرد روابط دیپلماتیک افغانستان -روسیه حضور داشته باشند. آنها حق دارند و می‌خواهند بعد از این ارتباط برقرار کنند.»
دور دوم مذاکرات نیز با اعلامیۀ مشترک پایان یافت و طالبان مانند دور قبلی از این نشست سود بردند و از یک گروه جنگجوی انتحارگر به یک گروه سیاسی اهل تعامل با منطقه و جهان نمایان شدند.