مقدمه
هند و پاکستان علی‌رغم منازعۀ شدید، طی دهه‌های گذشته موفق شده‌اند تنش بین خود را مدیریت کنند. عواملی مانند انگیزه‌های اقتصادی، حضور قدرت‌های بزرگ و دستیابی هر دو به تسلیحات هسته‌یی، در فرایند مدیریت این منازعه تأثیرگذار بوده اند.
مطالعۀ منازعه میان این دو کشور به عنوان یکی از پرونده‌های دارای پیشینه و تأثیرگذار هم در منطقه و هم مراودات جهانی جالب توجه دانش‌پژوهانِ روابط بین‌الملل بوده است. پیوسته نویسنده‌گان و پژوهشگرانی از عینک‌های مختلف، زیروبم این رابطه را سنجش کرده‌اند.
سیداحمد فاطمی‌نژاد، یکی از پژوهشگران ایرانی در کتابی، برابری و هم‌سنگ شدن تسلیحات هسته‌یی میان این دو کشو را از عواملی برشمرده که باعث شده هند و پاکستان در یک جنگ تمام عیار به مصاف همدیگر نروند.
کتابِ «هند و پاکستان؛ مدیریت منازعه در پرتو تسلیحات هسته‌یی» که توسط سیداحمد فاطمی‌نژاد تألیف شده، در پی بیان بهره‌گیری این دو کشور از بازدارنده‌گیِ که باعث جلوگیری از جنگ میان هند و پاکستان شده است، می‌پردازد. این کتاب در قطع وزیری و با جلد شومیز در ۲۶۴ صفحه و با تیراژ ۵۰۰ نسخه به سفارش مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی و توسط ادارۀ نشر وزارت امور خارجه در سال ۱۳۹۴ به چاپ رسیده است.

واژه‌گان کلیدی
منازعۀ هند و پاکستان، اشاعه، بازدارنده‌گی، ساختار بین‌المللی، قدرت‌های بزرگ، روابط اقتصادی، منازعۀ هند و پاکستان، اشاعه، بازدارنده‌گی، ساختار بین‌المللی، قدرت‌های بزرگ و روابط اقتصادی.

پیشینۀ تحقیق
منازعه هند و پاکستان برای پژوهشگران و دانشجویان روابط بین‌المللی به عنوان منازعه‌یی کهن و تاریخی است. منازعه هند و پاکستان، منازعه‌یی متحول با نشیب و فرازهای گوناگون است. این نشیب و فرازها متأثیر از تحولات سیاست داخلی در هند و پاکستان، دگرگونی‌های سیاست‌های منطقه‌یی و کنش و واکنش‌های سیاست بین‌المللی است.
افغانستان یکی از کشورهایی‌ست که بیشترین تأثیر از رقابت و منازعه میان این دو کشور به خود دیده است، اما در این میان آثار پژوهشی که در برگیرندۀ بیان چالش‌ها میان هند و پاکستان بوده باشد و با بهره‌گیری از روش‌های علمی به جست‌وجوی راه‌حل‌ها و واکاوی آنان پرداخته شده باشد، کار قابل توجهی صورت نگرفته است؛ به‌ویژه با این چشم‌انداز که تأثیر رقابت تسلیحات هسته‌یی میان این دو کشور را به بررسی گرفته باشد. یک جست‌وجوی سرانگشتی نشان می‌دهد که تا حال حتا هیچ مقاله‌یی با این برداشت برای بیان جلوگیری از منازعه میان هند و پاکستان در افغانستان نوشته نشده و نویسنده‌گان فارسی‌زبان دیگر به‌ویژه پژوهشگران ایرانی نیز به این مأمول توجه نشان نداده‌اند؛ به این دلیل می‌شود گفت که کار دکتور سیداحمد فاطمی‌نژاد در نوع خودش بدیع و بی‌پیشینه است.

منازعۀ هند و پاکستان
دکتور سیداحمد فاطمی‌نژاد در بیان رابطه میان این دو کشور نوشته است: هند و پاکستان در تاریخ پُرفراز و نشیب خود طی ادوار مختلف مذاکرات گسترده‌یی با هم داشته اند، اما وجه معرف روابط آن‌ها منازعه است. این دو کشور در حالی برای جشن سومین دهه استقلال‌شان آماده می شدند که سه جنگ تمام‌عیار را از سر گذرانده بودند و پاکستان بخش قابل توجهی از سرزمین و بیشتر جمعیتش را بعد از جدایی پاکستان شرقی (استقلال بنگلادش) از دست داده بود. در این بین، هر دو کشور به این نتیجه رسیدند که برای بقای خود نیازمند پشتوانه‌های تأثیرگذارتری هستند و با این امید، گام در مسیر هسته‌یی شدن نهادند.
کتابِ هند و پاکستان مدیریت منازعه در پرتو تسلیحات هسته‌یی، با مقدمۀ تحلیلی آقای کاظم سجادپور، در چهار فصل ذیل سامان‌دهی شده است: فصل نخست به ترک مخاصمۀ هند و پاکستان طی سال‌های ۲۰۱۰-۱۹۹۸ پرداخته و به‌ویژه فرایند مدیریت منازعه این دو کشور طی سه بحران ۱۹۹۹، ۲۰۰۱ و ۲۰۰۸ را نشان داده است.
فصل دوم به تأثیر عامل اقتصاد در مدیریت منازعه هند و پاکستان طی سال‌های ۱۹۹۸-۲۰۱۰ می‌پردازد. این مهم در سه قسمت همکاری‌های دوجانبه، همکاری‌های نهادین و اقتصادمحوری هند و پاکستان تحقق می‌یابد.
در فصل سوم، تأثیر ساختار دو قطبی جنگ سرد و ساختار بین‌المللی بعد از آن بر روابط دوجانبه کشورها، مدیریت قدرت‌های بزرگ و تغییر در روابط فرامنطقه‌یی هند و پاکستان بعد از ۱۹۹۸ بررسی شده است.
فصل چهارم به بازدارنده‌گی هسته‌یی در روابط هند و پاکستان می‌پردازد. این فصل از یک مقدمۀ نظری و بررسی تحولات هسته‌یی هند و پاکستان تشکیل شده است. در مقدمۀ نظری به اشاعۀ هسته‌یی و مناظرات موجود در مورد بازدارنده‌گی متعارف و هسته‌یی پرداخته شده و در ادامه، رویکرد نظری مزبور با شواهد عینی و ادلۀ منطقی در مورد منازعه هند و پاکستان به کار بسته و پیامدهای آن نشان داده شده است.
در نتیجه‌گیری نهایی کتاب، نویسنده تلاش کرده تا نوعی مدل سه‌بُعدی ترسیم شود که همزمان، فصول بالا را در بر می‌گیرد و نشان داده که هر چند عامل اقتصاد و ساختار بین‌المللی به اندازۀ بازدارنده‌گی هسته‌یی تأثیر ندارد، در مدیریت منازعه مورد بحث نقش دارند و روی هم رفته نگاه و تبیین جامعی را از آن ارائه می‌دهند.

رقابت تسلیحات چه زمانی آغاز شد؟
هر دو کشور هند و پاکستان به طور مرتب تسلیحات اتومی خود را افزایش می‌دهند. گفته می‌شود که بیش از ۱۰۰ کلاهک اتومی در در ذخیره گاه‌های هندوستان و پاکستان موجود می‌باشد. نیروهای نظامی پاکستان به تاریخ ۲۸ ماه می سال ۱۹۹۸ نخستین بمب اتومی خود را آزمایش کردند؛ اقدامی که در خارج از این کشور انزجارهای شدیدی را در پی داشت.
هفده روز پیش از این آزمایش پاکستان، عبدالکلام که در هندوستان به نام «مرد راکتی» شهرت دارد، اعلام کرد که کشورش یک موشک اتومی را آزمایش کرده است. کلام خان این لقب را به خاطر تلاش‌هایش در پیشبرد چشم‌گیر برنامه‌های اتومی هندوستان کسب کرده است. او در آن هنگام گفته بود: «هر اقدامی که ما انجام می‌دهیم، برای تضمین امنیت ملی ماست». در جانب پاکستان، رقیب او عبدالقدیر خان در توسعۀ تسلیحات اتومی این کشور نقش داشت. او نیز گفته بود: «مردم پاکستان مرا به دلیل تلاش‌هایم در نجات پاکستان از هند و دشمنان دیگر کشور ما دوست دارند. من برای دفاع سلاحی را به مردم دادم که هیچ ارتشی در جهان در برابرش مقاومت نخواهد توانست.»
اما در سطح جهان، او را به عنوان «خطرناک‌ترین مرد» می‌شناسند؛ زیرا او تلاش کرده است تا علوم خیلی باارزش فناوری اتومی را به کشورهایی به شمول عراق، لیبیا و کوریای شمالی به فروش برساند. در عین حال، هر دو کشور پاکستان و هندوستان از ابتدا به بازی خطرناکی در برابر همدیگر مشغول اند. به این معنا که هرچه تو می‌توانی من هم می‌توانم. همین که هندوستان از آزمایش یک موشک اتومی خبر داد، فوراً به تعقیب آن پاکستان نیز آزمایش مشابهی را اعلام کرد. سال ۲۰۰۲ پس از آنکه پارلمان هندوستان در دهلی جدید مورد حمله تروریستی قرار گرفت، کم مانده بود که میان هر دو کشور یک جنگ اتومی رخ بدهد.
دکتور سیداحمد فاطمی‌نژاد در نتیجه‌گیری نهایی کتابِ هند و پاکستان مدیریت منازعه در پرتو تسلیحات هسته‌یی نیز می‌گوید که هیچ تضمینی وجود ندارد که پیش‌بینی کند که بازدارنده‌گی در آینده نیز سبب تبدیل نشدن منازعه میان هند و پاکستان به جنگ تمام‌عیار نمی‌شود. به باور او، هر زمانی که سران این دو حکومت کیان کشورهای خود را در خطر بینند، از تسلیحات هسته‌یی در برابر همدیگر استفاده خواهند کرد و این خطر تاحال وجود دارد و راه‌های از میان برداشتن آن نیز دشوار به نظر می‌رسد.