زلمی خلیل‌زاد رییس هیأت امریکایی مذاکرات صلح با طالبان در قطر طی دو روز اخیر با ملا برادر معاون گروه طالبان گفت‌وگو کرد. گفته می‌شود که محور اصلی این گفت‌وگو که شامل دور جدید مذاکرات دو طرف به‌صورت رسمی نمی‌شود. به قول خلیل‌زاد بر سر «کاهش خشونت و آتش‌بس» و رهایی ۵ هزار زندانیان طالبان بر می‌گردد. گزارش‌های رسانه‌یی از قول خلیل‌زاد حکایت دارد که او به طالبان قول داده تا بر سر رهایی زندانیان طالبان با دولت افغانستان مذاکره کند.
زلمی خلیل‌زاد گفت‌وگوکنندۀ امریکایی و طالبان پیش از امضای هر گونه توافقی، دو خواست از همدیگر دارند:
خلیل‌زاد کاهش خشونت و آتش‌بس می‌خواهد. طالبان رهای ۵ هزار جنگ‌جوی زندانی خود را که در زندان‌های دولت افغانستان در بند هستند.
برای طالبان رهایی این ۵ هزار نیرو بسیار مهم است و در صدر مذاکرات با امریکایی‌ها و خواست آنها از این مذاکرات قرار دارد. این در حالی است که رهایی زندانیانِ دو طرف منازعه و جنگ معمولاً پس از توافق بر سر مسایل اساسی منازعه و در مراحل پایانی اجرای این توافقات انجام می‌یابد. اما چرا طالبان به آزادی نیروهای زندانی خود در آغاز توافق پافشاری می‌کنند و امضای توافق و مراحل بعدی آن را به آن گره می‌زنند؟
وقتی طالبان در اوایل سال ۱۳۷۴ ولایت فراه و نیمروز را در جنگ با قوای محمد اسماعیل‌خان والی هرات که قبلاً از نیروهای او تصرف کرده بودند، از دست دادند و صدها تن از نیروهای‌شان به اسارت درآمد، وارد مذاکرات صلح با دولت اسلامی شدند. این مذاکرات با میان‌جگیری مولوی محمد یونس خالص و استاد سیاف آغاز گردید. استاد ربانی و احمدشاه مسعود از این مذاکرات استقبال کردند و امیدوار بودند که بتوانند با طالبان به توافقی دست یابند. اما آنچه که طالبان به عنوان خواست اول و اصلی خود در مذاکرات صلح مطرح کردند، رهایی اسیران طالبان بود. شمار اسیران به بیش از سی‌صد نفر می‌رسید. استدلال طالبان این بود که رهایی اسیران راه را برای صلح و اعتماد دو طرف هموار می‌کند و ما بدون آزادی اسیران خود نمی‌توانیم به حکومت کابل اعتماد داشته باشیم. احمدشاه مسعود به رهایی اسیران طالب پیش از رسیدن به توافق صلح با طالبان تردید داشت، اما رهبران دیگر به خصوص استاد سیاف می‌گفت که رهایی این سی‌صد اسیر در سرنوشت جنگ نمی‌تواند بسیار تأثیرگذار و تعیین‌کننده باشد، اما با رهایی اسیران طالبان ما می‌توانیم صداقت و حُسن نیت خود را برای صلح و توافق نشان دهیم و ثابت کنیم و طالبان در صداقت و ادعای‌شان مورد امتحان قرار دهیم.
سرانجام صدها تن از اسیران طالبان آزاد شدند و طالبان در پایان آزادی اسیران دیگر به مذاکرات دلچسپی نشان ندادند. آنها هر گونه گفت‌وگو را با کابل و محمد اسماعیل‌خان والی هرات تا سرطان این سال قطع کردند و برای یک هجوم نظامی در جهت تصرف ولایات غربی به‌خصوص هرات آماده‌گی گرفتند. همان بود که تا ۱۴ سنبلۀ ۱۳۷۴ پس از درهم شکستن مقاومت مشترک نیروهای اسماعیل‌خان و کابل از گرشک تا اسلام قلعه دست یافتند.
حالا طالبان در صدد تکرار این واقعه در مذاکرات قطر با زلمی خلیل‌زاد و امریکایی‌ها هستند. در حالی که این مذاکرات پُر از ابهام و نقش خلیل‌زاد در آن بسیار پیچیده و نامعلوم در جهت شکل‌گیری یک توافق و صلح پایدار است، آیا دولت افغانستان دچار این خبط کُشنده خواهد شد که جنگ‌جویان طالبان را از پشت میله‌های زندان به سنگر کُشتار نیروهای خود بفرستد؟