فصل دوم

خبرنگار

ویژه‌‎گی های یک خبرنگار خوب

مسئولیت اجتماعی

خبرنگارها در برابر منافع و امنیت روانی،‌ اجتماعی کشور و مردم خویش مسئولیت دارند. هم‌چنان خبرنگار که جز یک ملت است، در برابر آبرو و عزت هم‌وطنانش باید با مسئولیت رفتار کند. درست است که خبرنگار با واقعیت ها سر و کار دارد، اما این واقعیت ها نباید حیثیت و عزت یک خانواده، یک گروه یا طیف وسیع از مردم را صدمه زند یا خدشه‌دار سازد.

مسئولیت خبرنگارها و متخصصان مطبوعاتی به علت افزایش تیراژ روزنامه‌ها و مجلات و وجود وسایل ارتباطی دیگر هم‌چون رادیو، انترنت بسیار سنگین شده است بنابر این اگر خبرنگارها، نویسنده‌گان و تهیه کننده‌‎گان صلاحیت انجام وظایف حرف های نداشته باشند و نتوانند اخبار صحیح را در اختیار مردم بگذارند، اعتماد و اطمینان مردم نسبت به آن‌ها از دست می‌رود. اخبار و مطالب به‌طور کلی جریانات زنده‌‎گی اجتماعی مطابق آنچه که هست باید منعکس گردد تا حقیقت بر عموم افراد آشکار شود، اما فاش نکردن نام منبع یا با اسم افراد در صورتیکه مایل به نام بردن نباشد نباید عنوان شود که این حق از وظایف مهم خبرنگارها است.

در پایان این بحث یک مقاله درباره ی شاخص های اصلی یک خبرنگار موفق اکتفا می‌شود که توسط موسی کاظم زاده نوشته شده و بدون کم و کاست برای درک بیشتر این فصل آورده شده است.

در دنیای کنونی با وجود تکنولوژی‌های ارتباطی پیش‌رفته و متعدد در امر دستیابی سریع به اطلاعات و منابع مختلف، کسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسى، اجتماعى، اقتصادی، امنیتى و…. بشر بسیار دشوار و در عین حال بسیار ضرورى و حیاتى است. خبرنگارها از عناصر اساسی این مهم به‌شمار می‌روند. یک خبرنگار باید به واقعیت یک روی‌داد دست یابد و هم‌واره گام به گام حوادث در حوزه‌ی کاری خود حرکت کند تا تحلیل‌های خود را به‌صورت کامل و رسا ارایه دهد. یک خبرنگار موفق همیشه در انعکاس رخ‌دادها بی‌طرفانه عمل می‌کند؛ چون ذات خبرنگاری مبتنی بر بی‌طرفی است و اینجاست که خبرنگار با رعایت این نکته مهم خود را به قوانین ملزم دانسته و در این مسیر به اهداف خود نایل می‌شود. علاوه بر این یک خبرنگار باید هم‌واره درکسب اعتماد و اعتمادسازی بین خبرنگار، منابع خبری و مردم خود تلاش کند. در جهان حاضر که جوامع در حال تحول و نوزایی هستند قدرت درک، تجزیه و تحلیل و پیش بینی حوادث از دیگر مسایل اساسی این حرفه به‌شمار می‌رود.

امروزه حرفه خبرنگاری یکی از مشاغل ناامن و پر دردسر شناخته می‌شود. حرفه‌ای که هر کدام از افرادی از طریق آن امرار معاش می‌کنند، برای فردای خود و امنیت شغلی‌شان نگران بوده و از هیچ‌گونه حاشیه امنیتی برخوردار نیستند.

از آنجا که حرفه روزنامه نگاری یک شغل زنده و پویاست و قلمداران این رسانه با عشق و فداکاری و از جان گذشته‌گی، شانه های خود را به بار سنگین مسئولیت روشنگری مردم سپرده اند و دفاع از حریم آزادی را در جان و قلب خود هم‌واره روشن نگه می‌دارند، بالنده‌گی مطبوعات و کار روزنامه نگاری و خبرنگاری در میهن، بی‌وقفه ادامه داشته و استمرار خواهد یافت.

در نگاه حرفه ای، خبرنگار فردی است که به نماینده‌گی از مردم، برای اطلاع رسانی سالم و بیان حقایق، عملکرد و رفتار تمام افراد جامعه، به‌ویژه مسئولان و صاحب منصبان را زیر ذره بین قرار داده و به نقد و موشکافی آن می‌پردازد؛ تا با شناخت نقاط ضعف و قوت به پیش‌برد اهداف ملی و مردمی منتهی شود.

کارشناسان معتقدند عملکرد برخی نهادها و افراد علاوه بر مغایرت با قانون اساسی، بر خلاف آموزه های دینی و روایات است. زیرا در تمام آموزه های مورد قبول ما به آزادی بیان توجه ویژه‌ای شده، به این معنا که هرکس بخواهد در این مسیر انسداد ایجاد کند، به یقین از مسیر آموزه های دینی، میهنی و قانون اساسی خارج شده است.

در روزنامه نگاری حرفهای غرب صحبت از بی‌طرفی و صحت اخبار می‌شود، اما در روزنامه نگاری اسلامی بالاتر از آن یعنی اصل تقوا مطرح است و الگوی اسلامی روزنامه نگاری الگوهای غربی را به چالش می‌طلبد.

مطبوعات اسلامی بدون روزنامه نگار اسلامی تحقق نخواهند یافت. هم‌چنانکه حکومت اسلامی بدون حاکم اسلامی میسر نیستد. در روزنامه نگاری اسلامی مفهوم پیام به رسالت نزدیک است و اخلاق را نمی‌توان از روزنامه‌نگاری اسلامی جدا کرد.

هر روز میلیاردها روی داد در سراسر جهان اتفاق می‌افتد که برای مخاطبان امکان مشاهده ی بی‌واسطه یا اطلاع از آنها به علت کثرت روی‌دادها، گسترده‌گی جوامع، بعد مسافت و مشغله بسیار زیاد مردم در زنده‌گی صنعتی و . . . میسر نیست؛ لذا مخاطبان فقط می‌توانند از طریق حلقه های واسط بین خود و وقایع که خبرنگار هستند از وقایع مطلع شوند. بنابر این خبرنگار حلقه واسط مردم و رسانه اند و مردم فقط می‌توانند از طریق خبرنگارها از وقایع دور و نزدیک مطلع شوند و آنها هم‌چنین چشم و گوش و نماینده ی مردم و رکن چهارم دموکراسی‌اند و حضور مسئولانه، صادقانه و به موقع آنان در منطقه رویداد و گزارش هر آنچه که اتفاق افتاده است، نه آن‌چه خود دوست داشتند اتفاق بیفتد، می‌تواند مردم را بی‌نیاز از حضور بر سر حادثه و محل وقوع روی‌دادها کند و به آنان در تصمیم گیری‌ها و تصمیم سازی‌ها یاری رساند.

خبرنگارها از یک طرف وظیفه کشف حقایق، انعکاس سریع و صحیح واقعیات و هشدار در مورد روی‌دادهایی را بر عهده دارند که به منافع ملی و اعتقادات و فرهنگ مردم و ارزش‌های انسانی آسیب می‌رسانند و از طرف دیگر با درک موقعیت رسانه اختیارات و مسؤلیت‌ها و وضع رقیبان باید به بقای رسانه بی‌اندیشد.

خبرنگارها موتور و قلب تحریر های رادیو و تلویزیون و مطبوعات هستند و نقش اساسی در حیات سایر قسمت‌های رسانه و کارکرد صحیح بقیه اجزا دارند.

بنابر این اگر خبرنگار به کار خود و اصول حرفه‌ای تسلط داشته باشد، رسانه‌های رقیب و ماهیت و ظرفیت و توانمندی‌های رسانه‌ای را که در آن کار می‌کند بشناسد و همچنین نیاز مخاطبان، سن، جنس، سطح تحصیلات، محل زندگی و سایر ویژه‌گی‌های آنها را به‌داند بدون شک از کنار سوژه‌ای ناب، درجه اول و مورد نیاز مردم و رسانه نمی‌گذرد و فرصت را به رقیبان نمی‌دهد.

هر چه قدر خبرنگار حرفه‌ای‌تر باشد و قدرت شکار سریع سوژه‌های مورد نیاز مخاطبان را داشته باشد و هم‌چنین بتواند آنها را در بسته بندی‌‌های جذاب و متناسب با ماهیت رسانه‌ها و ویژه‌گی‌های مخاطبان ارایه دهد، به همان اندازه به سردبیر کمک کرده و دست او را در بستن خبرهای رادیو و تلویزیونی و انتشار اخبار مطبوعاتی باز گذاشته شده است اما اگر نتواند تولید سریع، متنوع و مورد نیاز رسانه و مخاطبان را داشته باشد قدرت مانور سردبیر را محدود کرده است و در عمل تکرار خبرهای مشخصی را در بخش‌های مختلف خبری موجب شده است. راه حل این است که علاوه بر بهینه سازی ساختار موجود، هم بسیاری از خبرنگارها فعلی و خبرنگارهای را که پس از آن جذب خواهند شد آموزش داد.

یکی از وظایف دست اندرکاران مطبوعات، برنامه ریزی دقیق و کار آمد به منظور توسعه بسترهای کار خبرنگاری و مطبوعات و برتری یافتن شغل روزنامه نگاری است. البته این حقیقت را نیز نباید از یاد برد که تحقق آرمان‌های بلند هم‌واره با سرعت انجام نمی‌شود و کاری به گسترده‌گی مطبوعات اول وابسته به روند حرکت سایر مولفه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است و بعد از آن نیازمند تلاش، دانش اندوزی، اخلاق محوری، بردباری و خسته‎گی ناپذیری اصحاب مطبوعات است.

برای غلبه بر آسیب‌ها و چالش‌های توسعه صنعت مطبوعات و بلند رفتن حرفه‌ی خبرنگاری، نیازمند پیش زمینه‌هایی از جمله پایبندی همه‌گان به حاکمیت قانون و پاس‌داری از ضوابط و مقررات ناظر بر آن می‌باشد.

از جمله دیگر نیازهای توسعه‌ی روزنامه‌نگاری تقویت آموزش‌های تخصصی روزنامه نگاری، اعمال شرایط و ضوابط قانونی مشخص برای ورود به این حرفه، کمک به پیشبرد امور تشکل‎‌های صنفی حرفه‌ای و مدنی روزنامه نگاری به عنوان حلقه واسط بین جامعه مطبوعات، مردم و حکومت، جلب اعتماد مردم از طریق اطلاع رسانی دقیق، صحیح و سریع، پرهیز از غوغا سالاری و تکیه بر میثاق اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری از مولفه های مهمی است، که می‌تواند رسانه های کشور را در خدمت توسعه همه جانبه و پیش‌رفت و سربلندی جامعه قرار دهد.

امکان سخن گفتن با میلیون‌ها نفر است و مخاطره همان چیزهایی است که روزنامه نگارها با آن روبه‌رو هستند. برای نهادینه شدن اموری چون هویت صنفی مطبوعات، زندانی مطبوعات، جرم مطبوعاتی و هیات نظارت در جامعه مطبوعاتی، آن نشان دهنده‌ی رشد مطبوعاتی در کشور می‌باشد و اخلاق حرفه‌ای از ویژه‌گی‌های دیگر روزنامه نگاری در کشور ماست، مطبوعات، رکن چهارم مشروطیت‌اند.

ورود به برخی مطبوعات حتی خیلی ساده تر از ورود به مشاغل دیگر است. نتیجه آن که پس از مدتی با طیف مواجه می‌شویم که در کوتاه‌ترین مدت ادعای روزنامه‌نگاری دارند، در کشورهای پیش‌رفته وضع فرق می‌کند. در آنجا هر موسسه ی مطبوعاتی از طریق وزارت کار اقدام می‌کند. افراد با مراجعه به نماینده‌گان این وزارت که حتی ممکن است در محلات هم شعبه داشته باشد، تقاضای کار می‌کنند. روزنامه ها نیز موظف اند با بررسی تقاضاهای رسیده به وزارت کار، نسبت به استخدام نیروی انسانی مورد نیاز خود اقدام کنند در غیر این صورت، مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. طبق قوانین کشور فرانسه، کسی که کارت هویت حرفه‌ای نداشته باشد، بیش از سه ماه نمی‌تواند در یک روزنامه کار کند. کمتر شغلی را می‌توان یافت در این عالم که به دشواری شغل خبرنگاری باشد. ساعت کار باز و نیاز به آپدیت بودن دایمی از مهم‌ترین شاخصه‌های این شغل است. بسیاری از اساتید علوم ارتباطات معتقدند یک خبرنگار حرفه‌ای که بخواهد در کارش پیش‌رفت کند، نیاز دارد با علوم روز در زمینه ارتباطات و ژورنالیسم آشنا باشد و موفق شدن در این زمینه مستلزم تسلط داشتن به حداقل یکی از زبان‌های غیرمادری است.

خبرنگار باید پایبند به اصول و اخلاق خبرنگاری باشد.

ادارمه دارد…