بخش نخست

ایده‌ها را هرگونه جمع‌بندی و نتیجه‌گیری یا تعمیم، که بر پایۀ علم، آگاهی عمومی، مبانی فلسفی و پیش‌فرض‌های عرفی باشد، تعبیر می‌کنند. علاوه بر این، در تعاریف، ایده‌ها را به گونه‌یی دسته‌بندی و تعبیر می‌کنند که این ویژه‌گی‌ها را در بر داشته باشند:
ـ خلاق باشند.
ـ نوآورانه باشند.
ـ مبتنی بر حل مساله باشند.
هم‌چنین در بررسی ادبیات ایده‌پردازی، با این درس‌ها نیز روبه‌رو می‌شویم:
ـ ایده‌پردازی، پیوند دقیقی با تفکر انتقادی دارد.
ـ ایده‌پردازی بر نوعی خلاقیت و یا تفکر خلاق مبتنی است.
ـ ایده‌پردازی باید خواه ناخواه همراه با نوعی مهارت‌ها و توان‌مندی‌هایی باشد که از جملۀ آن‌ها توانایی و مهارت بارش مغزی است.
برای آشنایی بیش‌تر با مبانی مفهومی و نظری ایده و نیز چه‌گونه‌گی طراحی یک ایده، خوب است که با تفکر انتقادی و تفکر خلاق بیش‌تر آشنا شویم.
تفکر انتقادی:
به تفکری انتقادی می‌گوییم که بر اساس سنجش و ارزیابی دقیق از اتفاقات و مشاهدات، پیش رود و با در نظر گرفتن همۀ عوامل مربوط و شیوۀ درست منطقی، به نتایجی برسیم که قابل لمس هستند و ممکن است که افراد زیادی بتوانند به همان نتایج برسند.
بر اساس تفکر انتقادی، اطلاعات ما به وسیلۀ مشاهده، تجربه، دلایل و ارتباط با دیگران به دست می‌آید. اطلاعاتی را نیز که به دست آوردیم، بر اساس ملاک‌های صحیح و درست و به دقت و هم‌چنین بر اساس سندهای معتبر، روشن و بدون هیچ ابهام، بی‌طرفانه و منصفانه ارزیابی و قضاوت می‌شود.
مراحل و اجزای تفکر انتقادی چیست؟
باید بتوانیم افکار و دیدگاه‌های‌مان را دسته‌بندی کنیم و آن‌ها را بر اساس موضوعات مختلف طبقه‌بندی کنیم. این یکی از اجزای مهم تفکر انتقادی است.
برای ادعاهای‌مان، مثلاً برای این‌که درستی حدس و پاسخ خود را برای یک رویداد مشخص کنیم، باید دلیل داشته باشیم.
باید بتوانیم کلمات و تعبیرهای خود را در مورد هر موضوع و رویداد درست انتخاب کنیم و برای آن دلیل روشنی داشته باشیم و همین‌طور بتوانیم آن‌ها را ارزیابی کنیم.
دلایل خود را از طریق جمع‌آوری اطلاعات به دست آورده باشیم.
بتوانیم با استفاده از اطلاعاتی که در دسترس داریم، حدس‌ها و تحلیل خود در مورد یک موضوع، مساله یا رویداد را ارزیابی کنیم و بالاخره به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری برسیم و قضاوتی به‌جا از موضع یا مساله و پدیده داشته باشیم.
البته باید توجه کنیم که تفکر انتقادی، لزوماً باعث نمی‌شود که به حقیقت یا نتیجه‌گیری درست و صحیح دست پیدا کنیم. هیچ‌کس در هیچ کجا نمی‌تواند مجموعه‌یی کامل از اطلاعات را در یک مجموعه جمع‌آوری کند. خیلی از اطلاعات وجود دارد و ممکن است کشف ناشده باقی مانده باشند. جهت‌گیری هر کسی می‌تواند مانعی برای جمع‌آوری و ارزیابی درست اطلاعات شود.
تفکر انتقادی چه پرسش‌هایی را مطرح می‌کند؟
ـ چه هدفی را دنبال می کنیم؟
ـ آیا می‌خواهیم نتیجه‌گیری کنیم؟
ـ چرا فکر می‌کنیم که درست می‌گوییم یا حق با ماست؟
ـ منبع اطلاعاتی ما چیست؟
ـ چه نوع اطلاعات و فرضیه‌هایی باعث نتیجه‌گیری ما می‌شود؟
ـ اگر اشتباه کنیم، چه اتفاقی می‌افتد؟
ـ آیا می‌توانیم دو منبع نام ببریم که با دلایل ما مخالف بوده و دلیل آن را نیز ذکر کنیم؟
ـ چه‌گونه به این نتیجه رسیدیم که چیزی را که می‌گوییم درست است و حقیقت دارد؟
ـ آیا برای آن چیزی که می‌گوییم، می‌توانیم دلیل دیگری نیز بیاوریم؟