جلوگیری از هرج و مرج سیاسی در کشور تنها با ایجاد دولت وحدت ملی ممکن است.
شماری از آگاهان سیاسی با تأکید براین مطلب می‌گویند، برای سهیم‌شدن همه جریان ها و گروه ها در ساختار نظام سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، نیاز به ایجاد یک دولت ملی است.
به باور آنان، تنها تفاهم نخبه‌گان سیاسی می‌تواند دولت وحدت ملی را در کشور به‌وجود آورد.
آنان می‌افزایند: اجرای طرح اجندای ملی می‌تواند در تفاهم میان نخبه‌گان سیاسی و در ایجاد دولت وحدت ملی بسیار مؤثر باشد.
صاحب‌نظر مرادی پژوهشگر تاریخ می‌گوید، برای ایجاد یک دولت وحدت ملی، باید گروه‌ها و نهادهای سیاسی که احساس مسوولیت تاریخی دارند، طرحی را که حقوق و مکلفیت‌های قانونی همۀ شهروندان و اقوام در آن تامین شده باشد، ارایه کنند.
او گفت، دولت وحدت ملی در صورتی ایجاد خواهد شد که مردم مطمین شوند که دولت پاسدار تاریخ، زبان و فرهنگ همۀ اقوام است؛ ولی متأسفانه در حال حاضر ما شاهد چنین دولتی نیستیم.
مرادی افزود: «در حال حاضر ما با یک عقرب‌گرد مواجه استیم که در آن مسایل قومی، هویتی و زبانی اقوام با تهدید مواجه است؛ بنابراین در چنین وضعیتی ایجاد یک دولت وحدت ملی کار ساده‌یی نیست.»
این پژوهشگر تاریخ تأکید کرد: «در وضعیتی که بعضی‌ها به خود اجازه می‌دهند که نسبت به سایر اقوام تحقیر و توهین روا بدارند و دولت هم با حذف هویت و قوم از تذکره‌های برقی در پی اهداف خویش است، درچنین شرایطی رسیدن به دولت وحدت ملی کار بس دشواری است».
به گفتۀ او، ایجاد دولت وحدت ملی از مکلفیت‌های مردم نیست؛ بل از مکلفیت‌های اساسی دولتی است که پس از انتخابات به پیروزی می‌رسد و این دولت وظیفه دارد که برای وحدت ملی تلاش کند.
او اضافه کرد: «ایجاد وحدت ملی از طریق ریفراندوم یا همه‌پرسی به وجود می‌آید که مردم در آن نظریات و خواست‌های خود را مطرح کنند و در صورت عملی‌شدن خواست‌های مردم یک دولت وحدت ملی ایجاد خواهد شد».
این آگاه مسایل تاریخی می‌گوید: «برای فروکش کردن هیولای ۲۰۱۴ که سبب عدم سرمایه‌گذاری، مهاجرت‌ها و صدها مشکل دیگر در افغانستان گردیده، ایجاد دولتی ملی از طریق یک انتخابات شفاف و عادلانه ممکن است».
در همین حال، داوود راوش استاد دانشگاه کابل می‌گوید: «مهمترین نکته در ایجاد دولت وحدت ملی، سهم‌گیری جوانان آگاه و صاحب اندیشه است که یا دانشجو هستند و یا در نهادهای سیاسی اجتماعی و رسانه‌ها فعالیت دارند».
این استاد دانشگاه افزود: «چون جوانان آگاه و دانشمند بدون در نظر داشت مسایل قومی، سمتی، مذهبی و زبانی می‌اندیشیند، بنابراین این جوانان می‌توانند بر ایجاد یک دولت وحدت ملی کمک بسیار موثری انجام دهند».
به گفتۀ او، هرگاه رای دهنده‌گان به نامزدی که به تعلقات قومی، زبانی و سمتی اولویت می‌دهد، رای دهند، ما هیچگاه شاهد ایجاد یک دولت وحدت ملی نخواهیم بود.
استاد راوش گفت، به نظر من زمانی یک دولت ملی ایجاد خواهد شد که یک برنامۀ روشن برای انکشاف و ترقی افغانستان، اعادۀ دموکراسی، احترام به حقوق بشر و آزادی‌های مدنی وجود داشته باشد.
وی اضافه کرد، هرگاه رای دهنده‌گان براساسی چنین ارزش‌هایی رییس‌جمهور آیندۀ شان را انتخاب کنند، ما می‌توانیم امیدوار باشیم که در آینده شاهد ایجاد دولت وحدت ملی خواهیم بود.
این استاد دانشگاه می‌گوید: «ما در طی ۱۲ سال گذشته به دلیل در نظر نگرفتن ارزش‌های دموکراسی، یک دولت وحدت ملی نداشتیم، زیرا دولت در ۱۲ سال گذشته به شدت یک دولت مصلحتی و وابسته به گرایش‌های مقطعی بود».
همچنان، سمیع دریی آگاه مسایل سیاسی می‌گوید: « چون ما در یک جامعۀ توده‌یی زنده‌گی می‌کنیم؛ بنابراین تنها تفاهم میان نخبه‌گان سیاسی می‌تواند وحدت ملی را ایجاد کند و تفاهم میان نخبه‌گان سبب ایجاد یک دولت وحدت ملی در آینده خواهد گردد».
او افزود: « طرح اجندای ملی پس از انتخابات نقش بسیار برازندۀ خواهد داشت، زیرا اجرایی کردن این طرح می‌تواند در تفاهم میان نخبه‌گان سیاسی و در ایجاد دولت وحدت ملیپس از انتخابات بسیار موثر باشد».
به گفتۀ این آگاه سیاسی، «طرح اجندای ملی که از سوی احمد ولی مسعود ارایه شده، درانتخابات می‌توانند نقش میانجی را بازی کند و نامزدان را در ایجاد یک دولت وحدت ملی تشویق کند».
دره‌یی می‌گوید: «متاسفانه ما در ۱۲ حکومت آقای کرزی نتوانستیم به یک دولت وحدت ملی دست پیدا کنیم و بیشتر مشارکت‌‌های مصلحتی را شاهد بودیم که مشارکت تیمی و سلیقه‌یی را شامل می‌شد».
وی تأکید کرد، ما در ۱۲ سال شاهد یک حکومت نخبه‌محور و نخبه‌سالار نبودیم؛ بل برعکس کسانی‌که دانش و سواد کافی نداشتند به دلیل همان مصلحت‌ها به پست‌های کلان گماشته شدند؛ بنابراین می‌توان گفت که در ۱۲ سال گذشته یک دولت وحدت ملی ایجاد نشد.
در همین حال، فرهاد عظیمی عضو مجلس نماینده‌گان می‌گوید: «دولت ملی به این معنا که همه اقوام افغانستان بتوانند حضور و سهم خود را در دولت احساس کنند».
او تأکید کرد: «پس ما باید تلاش کنیم که ساکنین تمامی ولایات و اقوام مختلف افغانستان در تیم‌های انتخاباتی حضور پیدا کنند که تنها در این صورت ایجاد یک دولت وحدت ملی امکان‌پذیر است».
عظیمی گفت: «هیچ قومی نمی‌تواند اقوام دیگر را به حاشیه براند و اگر حکومتی بر مبنای ضمانت‌های لازم برای تأمین و حفظ حقوق اقلیت‌ها بنا نهاده شود، بهترین دولت وحدت ملی خواهد بود».
به گفتۀ وی، شخص حامد کرزی به دلیل اینکه از یک قوم نماینده‌گی می‌کند، پایگاه اجتماعی ندارد؛ بنابراین حکومت ۱۲ ساله حامد کرزی را نمی‌توان یک دولت وحدت ملی یا یک دولت مردمی عنوان کرد.
این عضو مجلس همچنان گفت: «تیم‌های تشکیل شدۀ انتخاباتی در حقیقت تشیکل وحدت ملی و مشارکت در امور سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است».
او افزود: «زمانیکه تمام اقوام در مشارکت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شریک باشند، در حقیقت گامی است برای تشکیل یک دولت وحدت ملی و این‌گونه دولت‌ها به نام دولت وحدت ملی یاد می‌شود».
عظیمی می‌گوید: «ولی قومی که داعیۀ رهبری افغانستان را دارد، اگر سایر اقوام را نادیده بگیرد در این صورت هیچگاه ما شاهد ایجاد یک دولت وحدت ملی نخواهیم بود».
ایجاد دولت وحدت ملی، یکی از مولفه‎های مهم طرح اجندای ملی است که از سوی احمد ولی مسعود رییس بنیاد شهید احمدشاه مسعود ارایه شده است.
این طرح با استقبال گرم مردم افغانستان و برخی نهادهای داخلی و بین‎المللی از جمله سازمان ملل متحد مواجه شده است.