(یادداشت: چکیـدۀ این مقاله، در کنفرانس اجندای ملی در دانشگاه بُرکبیک لندن به تاریخ ۲۳ فبروری ۲۰۱۴ ارایه شده است. اکنون متنِ کاملِ مقاله تقدیم‌تان می‌گردد.)

بخش سوم و پایانی

شیوه‌های تغییر نظام و اصلاحات دموکراتیک:
الف‌ـ اشتراک مردم در انتخابات
ـ پیروزی نامزدی که دارای برنامۀ تغییر نظام است
ـ برگزاری انتخابات شورای ولسوالی‌ها (به‌خاطر تکمیل اعضای لویه‌جرگه)
ـ تعیین کمیتۀ تجدید نظر بر قانون اساسی (ساختار و مناسبات دموکراتیک: تفکیک قوا، گسترش صلاحیت ارگان‌های ولایتی/ولسوالی، انتخابی‌سازی والیان/ولسوالان و…)
ـ تدویر لویه جرگه و تصویب قانون اساسی جدید
ـ تجدید نظر بر قانون انتخابات و سایر قوانین موجود در مطابقت با قانون اساسی جدید
ـ اصلاحات در عرصه‌های مختلف ـ دوام‌دار.
ب‌ـ اشتراک مردم در اعتراض‌ها علیه حکومت/دولت مبنی بر ایجاد دولت وحدت ملی (موقت) و تغییر نظام
باید به‌خاطر داشت که دموکراسی نه یک پدیدۀ طبیعی، خودکار و پایان‌پذیر، بلکه یک پروسۀ اجتماعی و محصول مبارزاتِ دوام‌دار و پایان‌ناپذیر جانب‌داران و مخالفانِ آن (دستگاه‌های تحمیق مردم: تفکر سنتی، قومی، مذهبی و…) برای تغییر/ارتقای مناسبات و ساختارهای موجود/واقعی (بی‌عدالتی، نقض حقوق و… آن‌چه هست) به مناسبات و ساختارهای آرمانی (عادلانه، رعایت حقوق و… آن‌چه باید باشد) یا تلاش برای برداشتن فاصله میان حکومت‌کننده‌گان و حکومت‌شونده‌گان است.
دموکراسی مشروعیتِ خود را از مردم می‌گیرد، اما توفیقِ آن در تحقق عدالت و فراهم‌آوری فرصت‌های برابر میان شهروندان است. لذا برای استقرار و نهادینه‌سازی دموکراسی در یک جامعه به مردم (شهروندان) آگاه، احزاب سیاسی فراگیر، رسانه‌های قوی و نهادهای مدنیِ فعال نیاز است تا همیشه ناظر و مراقب باشند. زیرا رشد و انکشافِ مستقلانۀ نیروهای محرکۀ جامعه و بهترسازی مناسبات آن‌ها (با اصلاح قوانین)، یگانه تضمین است برای سلامتی جامعه و استقرار جامعۀ دموکراتیک. هرگاه یکی از نیرو های محرکۀ جامعه، درست کار نکند یا یکی از مناسبات دموکراتیک در آن برقرار نباشد، آن نظام غیرسالم بوده و احتمال لغزشِ آن به سوی دیکتاتوری وجود دارد. با آسیب‌شناسی هر یک از این متحول‌ها در هر جامعه (به‌طور نسبی) می‌توان قضاوت کرد که آن جامعه در کجا قرار دارد و ماهیتِ آن چه‌گونه است!

نتیجه‌گیری:
ـ اقدام جناب احمد ولی مسعود در راستای برگزاری کنفرانس‌ها و سمینارها و تولید فکر و اندیشه، قابل قدر و ستایش است.
ـ گمان نمی‌شود پیشنهاد ایجاد “دولت وحدت ملی” مشتکل از نخبه‌گان و نیروهای مطرح در چوکات نظامِ موجود به علت نبود “فشار جدی/مردمی” و مخالفت مهندسان و طرف‌دارانِ این نظام جنبۀ عملی داشته باشد.
ـ حلقۀ اساسی بحران سیاسی در کشور، تمرکز قدرت در دست یک فرد (رییس جمهور) است که در مقابل هیچ مرجعی پاسخ‌گو نیست. تا وقتی چنین نظامی (فردمحور) برقرار باشد، بحران سیاسی هم ادامه می‌یابد!
ـ یگانه راه‌حل مطمینِ بحران سیاسی در کشور، انتخابات (نقش مردم) و پیروزی نامزدی است که تغییر نظامِ موجود و برقراری یک نظام پارلمانی – صدارتی دموکراتیک، شامل برنامۀ او باشد.
ـ مراجعه به دانشمندان، متخصصین و مراکز علمی ـ پژوهشی، راه‌اندازی کنفرانس‌ها و سمینارها و پخش و نشر آن، گام ارزش‌مندی در راستای روشن‌گری و تولید فکر و اندیشه محسوب می‌شود.

منابع:
۱ـ احمدولی مسعود. اجندای ملی، ریفورم سیاسی و ایجاد صلح پایدار در افغانستان. بنیاد شهید مسعود. چاپ سوم. ۱۳۹۲
http://www.mandegardaily.com/%D8%A2%D8%AC%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%84%DB%8C/

۲ـ لعل‌زاد. نظام غیرمتمرکز یا وثیقۀ کاهش بحران‌های داخلی و مداخلات خارجی. اکتوبر ۲۰۱۲
http://www.khorasanzameen.net/php/pdf/alalzad09.pdf

۳ـ لعل‌زاد. انتخابات دموکراتیک و نظام غیرمتمرکز، شاه‌کلید حل مشکلات کشور. اگست ۲۰۱۳
http://www.khorasanzameen.net/php/pdf/alalzad10.pdf

۴ـ لعل‌زاد. به مناسبت افتتاح مجلۀ فانوس در لندن. جنوری ۲۱۰۴
http://lalzadabdul.blogfa.com/

۵ـ لعل‌زاد. کرزی یا عبدالله، ادامۀ وضع موجود یا تغییر و امید. اگست ۲۰۰۹
http://lalzadabdul.blogfa.com/post-21.aspx

۶ـ سپنتا. سیاست‌مداران دیروزین و سیاست‌های امروزین، کشاکش برخاسته از ساختارها. روزنامۀ ۸ صبح. عقرب ۱۳۹۲
http://8am.af/1392/08/29/policy-afghanistan-sepanta/

۷ـ احمد عمران. برداشت‌های ناقص از طرح اجندای ملی. روزنامۀ ماندگار. دلو ۱۳۹۲
«… آقای مسعود باور دارد که حل مشکل افغانستان، از طریق ایجاد دولت وحدت ملی و نهاد ریاست‌جمهوری ممکن است. اما حالا بخشی از این طرح، از زبانِ یکی از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری کشور بیرون شده است. اشرف‌غنی احمدزی با برداشت ناقص از طرحِ ایجاد نهاد ریاست‌جمهوری، آن را بخشی از پیکار های انتخاباتیِ خود کرده است و بدون آن‌که امانت‌داری را در این رابطه رعایت کند و دست‌کم بگوید که طراحِ این بحث در کشور کی بوده، آن را به نام خود سکه زده است…»

http://www.mandegardaily.com/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B5-%D8%A7%D8%B2-%D8%B7%D8%B1%D8%AD%D9%90-%D8%A7%D8%AC%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%84%DB%8C/