بخش سـی‌ام
اسماعیل خان، فرمانده مشهور مجاهدین در ولایت هرات، پیام مخابره‌یی به خارج فرستاد و از بمباران حکومت کابل و تخریب منازل مسکونی در آن ولایت سخن گفت. در پیامِ او ذکر گردید که حکومت کابل خلاف ادعای آشتی ملی که از آن در محافل بین‌المللی سخن می‌گوید، دست به کشتار و قتل عام مردم بی‌دفاع کشور زده و جنگ‌های شدید و بی‌سابقه زمینی و هوایی را در صفحات غرب هرات به‌راه انداخته است.
در پیام گفته شد که از پانزده روز به این طرف، حکومت کابل روزانه پنجاه بار ولسوالی زنده‌جان ولایت هرات را بمباران می‌کند که در اثر این بمباران‌ها، ده‌هزارخانواده با رقت‌بارترین حالت بدون آب و غذا به ولسوالی غوریان و سایر نقاط این ولایت پناه برده‌اند. در اثر این جنگ‌ها، نهرهای آبرسانی تخریب، و به زراعت و مواشی خسارات فراوان وارد گردیده است.
اسماعیل خان در پیام از تمام موسسات و سازمان‌های خیریه، تقاضای کمک نموده و از جوانان مجاهد و مهاجر خواست تا به سنگرهای جهاد بشتابند و در تقویت روحی و خدمات کمک‌رسانی سهیم شوند.
در اخیر پیام، از مقاومت مجاهدین در برابر این حملات گزارش داده شده و آمده که با وجود تمام فشارهای هوایی و زمینی، مجاهدین با مقاومت و سرسختیِ کامل، ضرباتی کوبنده بر پیکر دشمن وارد کرده که میزان تلفات‌شان تا کنون پنجصدوهفتادوهشت نفر کشته و سه‌صدوهفتاد نفر زخمی و ۶۱ دستگاه تانک و وسایل زرهی، منهدم و یک فروند هواپیمای جنگی سرنگون گردیده است. (۷۶)
دفاع بی‌نظیر مجاهدین از قرارگاه‌های‌شان در زنده‌جان و سایر بخش‌های ولایات هرات، یکی از بهترین نمونه‌های فداکاری و ایثار و هماهنگی میان مجاهدینِ ولایت هرات بود و این اسماعیل خان، علاءالدین خان، شهید افضلی، ظاهر عظیمی و ده‌ها فرمانده خُرد و بزرگ هرات و بادغیس بودند که مانند هندوکش در غرب افغانستان مقاومت می‌کردند.
یکی از فرماندهان مجاهدین که از ولایت کابل به هرات رفته بود، می‌گوید: «ما زمانی به هرات رسیدیم که اسماعیل خان تقریباً در حالت نیمه‌محاصره به‌سر می‌برد. او با یک تعداد از مجاهدینش در داخل باغ بزرگی قرار داشتند. زمانی که با اسماعیل خان راجع به اهداف شورای سرتاسری حرف می‌زدیم و از وی دعوت می‌کردیم که در جلسه بعدی اشتراک کند، آواز فیر گلوله و راکت‌اندازها بیشتر شد. به اسماعیل خان احوال آمد که چند سرباز حکومتی از دیوار بالا شده، داخل باغ گردیدند، ولی با مقاومت شدید مواجه شده، تلفات داده دوباره فرار کردند. اسماعیل خان با دادن یک دستور کوتاه به صحبت‌هایش ادامه داد و به آهسته‌گی گفت که همین دیوار باغ، حد فاصل میان چند مجاهد ما و قوای عظیم دشمن است که تا حال آن‌ها چندین بار داخل باغ شده‌اند، ولی تلفات داده فرار کرده‌اند و ما نیز چندبار آن‌طرف دیوار باغ پیشروی کردیم.» (۷۷)
مقاومت‌کننده‌گان زمانی با مشکلات جانکاه مواجه شدند که خانواده‌های‌شان همراه با سایر اهالی ولسوالی زنده‌جان از خانه و کاشانهشان فرار نموده و به دشت‌های سوزان بدون مواد خوراکی و دارویی پناه بردند.
شفاخانه زنده‌جان که گنجایش دوصد بستر را داشت، بمباران گردید و تمام مواد دارویی و سامان‌آلات طبیِ آن از بین رفت و این مجاهدین بودند که برای تداوی زخم جزیی نیز به ولایات همجوار یا کشور ایران انتقال می‌یافتند. داکتر محمودشاه یک‌تن از مسوولین امور صحی آن ولایت در مصاحبه‌یی گفت: “امارت عمومی حوزه جنوب غرب در ولسوالی زنده‌جان، دارای یک شفاخانه بود که عمارت این شفاخانه در زمان حکومت محمد داوود اعمار و در اوایل جهاد به‌دست مجاهدین افتاد و بعد از تشکیل امارت عمومی، اسماعیل خان امیر عمومی این حوزه، مبلغ ۴ میلیون افغانی را برای ترمیم آن منظور نمود که شفاخانه دوباره در سال ۱۳۶۷ در منطقه پوپلزایی‌‌های ولسوالی زنده‌جان، به فعالیت شروع کرد و یگانه مرکز صحی در این ولایت بود که روزانه الی دوصد مریض در آن معاینه و تداوی می‌گردید.
حکومت کابل به تخریب این شفاخانه قناعت نکرده، بلکه مرکز واکسین در قلعه نو زنده‌جان و مرکز معیوبین و معلولین و زخمیان جنگ این ولسوالی را که گنجایش صد نفر را داشت نیز بمباران نموده و همه را با خاک یکسان ساخته است و “خدمت بزرگ بشردوستانه”ی خویش را انجام داد.” (۷۸)
چرا به مقاومت مجاهدین در زنده‌جان باید افتخار نمود؟
نه تنها عملیات مجاهدین در زنده‌جان هرات، بلکه عملیات‌های آنان در سراسرِ این ولایت توسط تمام گروه‌های جهادی، صفحات زرین تاریخ مبارزات ملت ما را تشکیل می‌دهد. اما مقاومت در زنده‌جان از ویژه‌گی‌های زیادی برخوردار بود که پرداختن به تمام آن‌ها، به یک کتاب قطور نیاز دارد. اگر مختصر بگوییم، مقاومت در زنده‌جان صفحه جدیدی در تاریخ جنگ‌های چریکی گشوده است؛ زیرا مقاومت پیروزمند چند چریک در برابر یک قشون منظم در اراضی هموار و در لابه‌لای باغ‌ها و باغچه‌ها، حیرت‌آور است. از طرف دیگر، این پیروزی تمام ادعاها را مبنی بر این‌که مجاهدین گروه‌های متفرقی بودند که هیچ‌گاه توانایی مقابله با نیروهای حکومت کابل را نداشتند و به جنگ‌های حمله و گریز متوسل می‌شدند، نادرست ثابت کرد.
عده‌یی از مبصرین و تحلیلگران جهاد افغانستان، مهم‌ترین عامل پیروزی مجاهدین را کوه‌های شامخ و دره‌های صعب‌العبور قلمداد می‌کردند؛ اما نبرد زنده‌جان نشان داد که تنها اراضی کوهی عامل موفقیت مجاهدین نبود؛ بلکه ایمان راسخ، اراده آهنین، هماهنگی در عملیات، تجربه، حمایت اهالی، ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی، برنامه‌های منظم، گماشتنِ افراد مجرب در خط اول، شناخت دقیق دشمن و… عواملی بود که مجاهدین را به پیروزی رسانید.
اگرچه پیروزی‌های مجاهدین در صفحات غربی افغانستان، تاثیر به‌سزایی بر حکومت کابل نداشت و فاصله آن ساحات از پایتخت شدت نفوذ مجاهدین بالای مرکز را محدود می‌ساخت؛ اما شکست نیروهای کابل در تصرف زنده‌جان، درس عبرتی برای حکومت و رد بسا از ادعاهای آن بود.
زنده‌جان مقاومت کرد و این مقاومت سبب شد که حکومت کابل تا آخرین روزهای حیاتش، دست به تحرکات نظامی گسترده در ولایت هرات نزند.
با نزدیک شدن حکومت کابل به سقوط، مجاهدین هرات نخست به پروژه سمنت که یکی از پایگاه‌های مهم حکومتی در غرب کشور بود، تاخته و با به‌دست آوردن آن، به سوی شهر پیشروی کردند و حکومت را در غرب کشور ساقط ساختند.
پایگاه فابریکه سمنت که یکی از مراکز مهم و استراتژیک حکومت کابل در غرب افغانستان بود، به تاریخ ۲۸ مارچ ۱۹۹۲ مطابق ۷ حمل ۱۳۷۱ به‌دست مجاهدین سقوط نمود و اضافه از دوصد سرباز و ملیشه‌یی که از آن دفاع می‌کردند، اسیر مجاهدین شدند. با فتح این پایگاه، قریه‌جاتی چون رباط، سبزخان، ناوک، خواجه‌ها، و یادگار همراه با ۳۶ پوسته دیگر نیز به تصرف مجاهدین درآمد که اضافه از ۳۰۰ میل سلاح نیز به غنیمت گرفته شد. (۷۹)
انجنیر گلبدین حکمتیار امیر حزب اسلامی افغانستان، در یک کنفرانس مطبوعاتی، سقوط پروژه سمنت را یکی از دستاوردهای مهم مجاهدین خواند و اضافه کرد که با سقوط این پایگاه، فروپاشی حکومت کابل در غرب کشور نیز آغاز گردید. (۸۰)