حادثه تلخ و خونین ۱۹ جدی سال ۱۳۷۹ هجری شمسی که در آن صدها نفر از مردم بی گناه یکاولنگ توسط طالبان قتل عام شدند، یکی از غم انگیزترین حوادث تاریخ معاصر افغانستان خوانده شده است.
خانواده و وارثین شهدای ۱۹ جدی یکاولنگ و برخی از چهره های سیاسی می گویند که این حادثه خونین همانگونه که لکه ننگی بر کارنامه سیاه طالبان است بیانگر بی‌تدبیری، طرف درگیر طالبان در یکاولنگ نیز می‌باشد.
در مراسم پانزدهمین سالگرد قتل عام مردم ولسوالی یکاولنگ به دست طالبان، القاعده و پنجابی‌ها؛ استاد محمد اکبری از چهره‌های سرشناس جهادی و نماینده مردم بامیان طی سخنانی، صراحتاً به ماجراجویی طرف درگیر طالبان برای رسیدن به مقاصد سیاسی در حادثه یکاولنگ اشاره کرد.
به گزارش خبرگزاری جمهور، استاد اکبری در این مراسم که روز سه شنبه (۲۲ جدی) در کابل برگزار شده بود گفت: « حرکت های ناسنجیده ی طرف درگیر طالبان در یکاولنگ بود که مردم یکاولنگ گوشت دهان توپ شد و از ایشان دفاع صورت نگرفت و این سنجیده نشد که آیا این توان وجود دارد که بتوان از مردم دفاع کرد یا خیر !».
منظور از حرکت‌های ناسنجیده چیست و چه کسانی این حرکت‌های ناسنجیده را انجام دادند؟
خانواده ها و وارثین شهدای ۱۹ جدی یکاولنگ نیز در این مراسم، پیرامون حادثه خونین سال ۱۳۷۹ یکاولنگ در محفل گرامیداشت از شهدا، گزارشی را منتشر کردند که از این گزارش می‌توان منظور آقای اکبری را تاحدی درک نمود. در گزارش مذکور آمده است:
«سال ۱۳۷۹ طالبان بر ولایت بامیان مسلط بود. آنان تعداد زیادی از مردم مرکز بامیان را شهید کرده، خانه‌های مردم را آتش زده و نیز تندیس‌های بودا را منفجر کردند.
در زمستان سال ۱۳۷۹ استاد محمدکریم خلیلی تصمیم می‌گیرد تا از منطقه دره صوف ولایت سمنگان، راهی ولسوالی یکاولنگ ولایت بامیان شده و این ولسوالی را از تصرف طالبان، بیرون نماید.
در آن زمستان، هوا بسیار سرد و برف سنگینی همه جا را پوشانده بود. یکاولنگ منطقه‌ای کوهستانی، برفگیر و بسیار سرد می‌باشد. مردم یکاولنگ، نمایندگانی از علما و موسفیدان ولسوالی را نزد استاد خلیلی می فرستند؛ نمایندگان از آقای خلیلی می خواهند که از آمدن به یکاولنگ منصرف شود زیرا باشنده‌گان محل، توان خارج کردن زنان و اطفال خود را در چنان سوز و سرما و برف ندارند؛ لذا وعده می‌دهند که در اوایل بهار، مردم برضد طالبان قیام کنند. استاد خلیلی بدون توجه به درخواست مردم، با نیروهایش وارد یکاولنگ می‌شود و بعد از مدت کوتاهی طالبان خشمگین به ولسوالی یکاولنگ حمله کرده و نیروهای تحت امر استاد خلیلی پس از درگیری مختصر از داخل قریه‌ها، صحنه را ترک می‌کنند و می‌روند.
طالبان ددمنش متشکل از عرب‌های القاعده، پنجابی‌ها و طالبان افغان، در تاریخ ۱۸ و ۱۹ جدی سال ۱۳۷۹ با ورود به قریه های یکاولنگ، تمامی مردان قریه‌ها را از خانه‌ها و مساجد بیرون کشیده و همه آنان را در مقابل چشمان کودکان و زنان؛ در قریه‌ها و مرکز ولسوالی به رگبار بستند و قتل عام کردند. تعدادی که در برابر طالبان مقاومت کردند را پوست کردند و با وضع فجیعی به شهادت رساندند.
صدها نفر شهید شدند. تعداد شهداء از ۳۸۶ تا حدود ۶۰۰ نفر گفته شده است. بیشتر این افراد، در مرکز ولسوالی یکاولنگ و بطور دسته جمعی به قتل رسیدند. به دلیل وحشت زیاد و قتل عام مردان قریه ها، جنازه ها بین ۳ تا ۷ روز بر روی برف مانده بود و کسی از مردان برای کفن و دفن شهدا وجود نداشت. اکثر مردان جوان، به شهادت رسیده بودند و تعدادی هم توانسته بودند از میان برف ها و سرما جان خود را نجات بدهند. در این بین، جنازه هایی که برروی هم انباشته شده بود، یخ زده و زنان و کودکان توان دفن کردن جنازه ها را نداشته اند.
سرانجام بعد از روزها، زنان و پیرمردان قریه‌ها جمع می‌شوند و پس از خواندن نماز جنازه توسط یکی از علمای محلی که از منطقه دیگری آمده بود، جنازه‌های یخ زده شهدا را بدون غسل و کفن، غالباً در گورهای دسته جمعی به خاک سپردند.
تعداد این قبرهای دسته جمعی، بیش از ده قبر می‌باشد که در هر کدام حدوداً ۳۰ شهید مدفون هستند.
پس از این حادثۀ غم انگیز، تعداد زیادی از زنان و اطفال، راهی دیار غربت شدند، تعدادی از کودکان در کوهها یخ زدند و تعداد زیادی هم پس از مدتها خود را به ایران و پاکستان رسانده اند.
متاسفانه به دلیل غربت و بی‌کسی این شهدا و خانواده‌های آنان، تاکنون هیچ نهاد دولتی و حقوق بشری از آنان یادبود ارزشمندی نکرده است. بازماندگان شهدا همه ساله در روز ۱۹ جدی با تجمع در یکی از مساجد مرکز یکاولنگ از عزیزان خود یادبود به عمل می‌‌آورند اما تاکنون دولت افغانستان حتی یکبار هم از آنان یاد نکرده است.
خانواده‌های داغدار ۱۹ جدی، حکومت افغانستان مخصوصاً حکومت کرزی را بخاطر بی توجهی به خون عزیزان شان متهم می کنند و به شدت آزرده خاطر هستند. برخی از خانواده ها دچار مشکلات شدید معیشتی و سلامت جسمی و روحی هستند. فرزندان شهدا با مشقت فراوان روزگار می گذرانند و قریه هایی که همه با یکدیگر قرابت فامیلی دارند، از زمره محرومترین مردم می باشند.
بازماندگان شهدا از طالبان به شدت تنفر دارند و از آقای خلیلی که سالها معاون رئیس جمهور بود آزرده اند؛
مردم داغدیده یکاولنگ، خواهان برخورد قاطع با طالبان هستند و از دولت می خواهند که به احترام خون شهدای شان، روز شهادت این عزیزان در ۱۹ جدی هرسال را بنام «روز شهدای گمنام» در جنتری رسمی کشور ثبت نمایند.»