پنجمین کنفرانس موسوم به “نشست امنیتی هرات” که این‌بار زیر نامِ “امنیت و نظام سیاسی” در شهر هرات برگزار شد، در دومین روزِ خود شاهدِ مباحثِ طولانی و جنجال‌برانگیز در مورد مسایل منطقه و افغانستان بود. در دومین روزِ این نشست، دست‌کم نماینده‌گانِ سی کشورِ منطقه و جهان، وارد بحث‌های دقیق‌تر در مورد اتفاقاتی که در منطقه می‌افتد، شدند. نمایندۀ امریکا در این نشست به‌صورتِ کم‌سابقه با نمایندۀ پاکستان به جدل پرداخت و سرانجام پس از بحث و مشاجرۀ طولانی گفت که “پاکستان کشوری متجاوز و تروریست‌پرور است که به‌زودی از جانبِ امریکا همچون یک لاشخور به دور افکنده می‌شود.”
فضای کنفرانس در دومین روز، تقریباً به مسایل امنیتیِ افغانستان و پاکستان اختصاص پیدا کرد و بسیاری از شرکت‌کننده‌گان نسبت به تعهداتِ این کشور در مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی نظرِ انتقادی ارایه کردند.
بسیاری از شرکت‌کننده‌گان نشست امنیتیِ هرات به این باور استند که پنجمین نشست امنیتی، موفق‌ترینِ این نشست‌ها بوده که حداقل توانسته پس از پنج سال، خطوط اصلیِ امنیتِ منطقه‌یی را از لحاظ نظری مشخص کند. برخی از شرکت‌کننده‌گان، این انتقاد را نیز به نشانیِ برگزارکننده‌گانِ نشست امنیتی هرات وارد می‌کردند که چرا نتایج این نشست‌ها در سیاست‌های عملیِ دولت لحاظ نمی‌شود.
بحث اصلی تنها بر سرِ این نیست که جهان حالا نسبت به تعهداتِ پاکستان در مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم دیدِ واقعی‌تری یافته است، بل بحث اصلی این‌جاست که “تا چه زمانی کشورهای جهان و منطقه نسبت به این سیاست‌ها می‌خواهند خاموشی و یا هم بی‌تفاوتی اختیار کنند؟”
انفعال کشورهای منطقه و جهان در برابرِ پاکستان در پانزده سال گذشته سبب شده که افغانستان قربانیِ سیاست‌های سلطه‌طلبانۀ این کشور شود. جنگی که امروز در بسیاری از مناطق افغانستان ادامه دارد، جنگِ چند گروه مسلحِ داخلی نیست که فقط به دلیلِ عدم رضایت از عملکرد دولت و یا برخی مقام‌ها سلاح به دست گرفته باشند؛ این جنگ بدون هیچ تردیدی ابعاد منطقه‌یی دارد و کشورهایی یا به گونۀ مستقیم و یا غیرمستقیم از این جنگ حمایت می‌کنند.
در این واقعیت، دیگر شکی باقی نمانده که پاکستان تنها نامی‌ست که می‌توان از آن به عنوانِ حامی اصلیِ تروریسم در منطقه یاد کرد. برخی از سیاست‌گرانِ امریکایی هرچند به این باور دست پیدا کرده اند که مشکل اصلی در منطقه از پاکستان نشأت می‌گیرد، ولی در تحلیل‌های خود به تفکیکِ مبارزۀ این کشور با افراط‌گرایان متوسل می‌شوند. دیدگاه رسمیِ دولت امریکا که همین چندی پیش از زبانِ یکی از مقام‌های ارشدِ این کشور بازتاب یافت این است که پاکستان در مبارزه با طالبانِ پاکستانی اقدام‌های موثری انجام داده، اما در مبارزه با طالبانی که در افغانستان می‌جنگند و در پاکستان پایگاه دارند، صادقانه عمل نکرده است.
مسلماً چنین دیدگاهی، بسیار محتاطانه و محافظه‌کارانه به نظر می‌رسد. نخست این‌که هیچ مدرک و سندِ قابل اعتباری موجود نیست که پاکستان حتا در مبارزه با گروه‌های دهشت‌افکنِ پاکستانی مبارزۀ جدی و قاطع انجام داده باشد؛ دوم این‌که نتایج چنین مبارزه‌یی حتا در خود این کشور، پیامدهای ملموس نداشته است؛ سوم این‌که وقتی پاکستان نسبت به گروه‌های دهشت‌افکن تفکیک قایل می‌شود، به هیچ صورت مبارزه با تروریسم نمی‌تواند به نتایج عملی و ملموس بینجامد.
موضوع قابلِ بحثِ دیگر این است که پاکستان عملاً با گروه‌های دهشت‌افکن رابطۀ استراتژیک برقرار کرده و از آن‌ها به عنوان ابزارِ سیاست‌های خود در منطقه استفاده می‌کند. وقتی صدها شورشیِ افراط‌گرا از کشورهای دیگر جهان، پاکستان را مأمنِ مستحکمِ خود فرض می‌کنند، دقیقاً به این معنا بوده می‌تواند که سیاست پاکستان، سیاستی تروریست‌پرورانه است.
جامعۀ جهانی اگر نسبت به این مسایل به سیاستی واحد دست پیدا می‌کرد، بدون شک امروز معضلِ افغانستان و منطقه تا این حد وارد فازِ بحرانی نمی‌شد. وقتی روسیه نسبت به صداقتِ امریکا در مبارزه با تروریسم تردید نشان می‌دهد، دقیقاً از همین برخورد دوگانه با پاکستان می‌تواند ناشی شده باشد.
جهان متأسفانه هنوز به دیدگاهی واحد در قبال پاکستان دست نیافته است. این سیاست بدون شک می‌تواند به طولانی شدنِ معضل منطقه کمک کند. شاید امریکایی‌ها واقعاً نخواهند که جنگ با تروریسم را در پایگاه‌های اصلیِ آن دنبال کنند، اما ادامۀ این سیاست در آینده به هیچ صورت به نفعِ این کشور نخواهد بود. طولانی شدنِ حضور درازمدتِ امریکا در منطقه، برای خودِ این کشور پیامدهای جدی‌یی در قبال دارد که از چشم استراتژیست‌های آن پوشیده نیست و می‌تواند روزی اثراتِ خود را بر وضعیت کشورهای غربی نشان دهد.
امروزه امنیتِ جهان در گروِ حلِ مشکلِ تروریسم در مناطقی‌ست که فضایِ امن برای رشد و گسترشِ آن فراهم می‌سازند. جهان خانۀ امنی برای هیچ‌کس نخواهد بود اگر گروه‌های تروریستی در بخشی از جهان پایگاه و امنیت داشته باشند. غربی‌ها واقعاً نیاز به بازنگری در سیاست‌های خود در مبارزه با تروریسم دارند و این نیاز بیش از هر زمانِ دیگری در حال حاضر خود را نشان می‌دهد.
اقدام‌های یک‌جانبۀ افغانستان به هیچ صورت نمی‌تواند در مهار تروریسم در پایگاه‌های اصلیِ آن تا زمانی موفق شود که اجماع جهانی را در حمایت از خود به‌دست آورد. در حال حاضر، اولویت سیاست خارجیِ افغانستان می‌تواند ایجاد فضای همگراییِ جهانی علیه پاکستان باشد؛ حالا زمان وارد کردنِ فشار بر این کشور گذشته، بل وقتِ اقدام‌های عملی و موثر است.