موزه/موزیم ها و آثار باستانی در افغانستان حکایت از آن دارد که این کشور تمدنی چند هزار ساله داشته و از فرهنگی غنی برخوردار است.
قلب تپندۀ تاریخ هر کشوری، صنعت توریسم و میراث فرهنگی آن است. موزه‌ها و آثار باستانی مانند دفترچه‌یی که از گذشته به یادگار مانده است، فرهنگ و تاریخچۀ آن کشور را نشان می‌دهد.
در سراسر دنیا، موزه‌ها و آثار تاریخی همواره مورد استقبال گردشگران بوده است. با مشاهدۀ موزه‌ها می‌توان لایه‌های پنهان تمدن بشری در هر کشوری پی برد. آثار باستانی رد پای تاریخ در برهه‌های مختلف را به تصویر می‌کشند.
میراث فرهنگی؛ قلب تپنده تاریخ هر کشور
موزه‌ها و میراث فرهنگی علاوه بر آنکه ما را با زنده‌گی بشر در زمان‌های گذشته و سیر تحول و تکامل تمدن انسانی آشنا می‌کنند، به طور معجزه‌آسایی برای آن کشور درآمدزایی کرده و پول را به بطن جوامع تزریق می‌کنند. پس می‌توان به اهمیت نقش صنعت توریسم و میراث فرهنگی در پیشرفت و توسعۀ کشورها پی برد، چراکه همواره دغدغۀ سران دولت‌ها تولید سود ناخالص و افزایش سرانۀ ملی کشورها می‌باشد.
در دنیا، موزه‌ها و آثار باستانی فراوانی وجود دارد که از شهرت جهانی برخوردارند. این آثار توسط دولت‌های مسوول حفظ و نگه‌داری شده و به نسل‌های بعدی منتقل می‌شوند.
موزۀ «لوور» در فرانسه، «مردم‌شناسی» در کانادا، «آکروپولیس» دری ونان و «هنر مدرن» در امریکا، تنها تعدادی از ده‌ها موزۀ‌ مشهور دنیا است که هرساله گردشگران خارجی زیادی را به سوی خود جلب می‌کند.
همواره عوامل زیادی وجود دارند که سبب می‌شوند آثار باستانی و میراث فرهنگی به مرور زمان دچار استهلاک شده و روبه نابودی روند. در برخی مواقع، دولت‌ها با ایجاد مکان‌هایی از این آثار حفاظت کرده و تنها تحت شرایطی خاص ممکن است به این آثار آسیبی برسد.
افغانستان با پتانسیل فراوان گردشگری
افغانستان کشوری است که همواره به درگیری و جنگ و خشونت محکوم بوده است. این کشور با داشتن تمدن درخشان چندهزار سالۀ خود و آثار تاریخی فراوان، در زمرۀ یکی از کشورهایی است که ظرفیت‌های فراوانی برای جذب گردشگران خارجی و درآمدزایی از طریق صنعت توریسم دارد.
وجود بیش از ده‌ها موزه و آثار باستانی در ولایات مختلف افغانستان، چهره و بافتی کاملاً تاریخی را به کشور داده و نشان‌گر آن است که افغانستان در عمر طولانی خود، وقایع و حوادث زیادی را تجربه کرده است.
موزۀ ملی افغانستان در جنوب غربی کابل قرار دارد و مجموعه‌‌یی است از گنجینۀ آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور که شامل دو طبقه در منطقۀ دارالامان می‌باشد.
در طول قرن‌ها، هویت‌ها و فرهنگ‌های مختلفی در سرزمین افغانستان خود را به جهانیان نشان داده‌اند. آثار، ظروف به‌جا مانده، ابزار آلات جنگی، وسایل کشاورزی و غیره، همه‌وهمه نشان دهندۀ تمدنی با سابقه در دل افغانستان است. موزه‌های افغانستان حاکی از سیر تکاملی تمدن بشر در کشور است.
موزه‌ها و آثاری که به تاراج رفته‌اند
در پی جنگ‌های طولانی و ناامنی، موزه‌ها و آثار باستانی مورد تاراج و دست‌اندازی بیگانه‌گان قرار گرفته و به خارج از کشور برده شدند. این خبرها به حدی ناراحت کننده است که دل هر شنونده‌یی را به درد می‌آورد. براساس گزارش‌های مسوولان مربوط، ۷۰ درصد موزۀ ملی افغانستان به تاراج رفته است.
مجمسه‌های بودا، شهر ضحاک، شهر غلغله، چهل ستون و قلعۀ بابر در بامیان، مسجد جامع هرات،‌ قلعۀ تاریخی هرات،‌ مناره‌ها و آرامگاه خواجه عبدالله انصاری در هرات، بالاحصار، آرامگاه سلطان محمود، آرامگاه سنایی در غزنی، خرقۀ مبارکه و باغ بابا در قندهار، تنگی شادیان و زیارت سخی در مزار و…، و تخت رستم در سمنگان از آثار باستانی و میراث فرهنگی افغانستان و. موزۀ تپه سردار، موزۀ ملی افغانستان، موزۀ جهاد، از جمله موزه‌های افغانستان به شمار می‌آیند.
باختر؛ بزرگ‌ترین گنجینۀ جهان در افغانستان
«طلاتپه»، نام پایگاهی باستانی در نزدیکی شهر «شبرغان» در شمال کشور است که کاوش آن در سال ۱۹۷۸ میلادی توسط گروهی از باستان‌شناسان افغانستان و روس به سرپرستی «ویکتور ساریانیدی» صورت گرفت.
این تداوم و روند تاریخی، تنوعی پُرباری را در میراث فرهنگی افغانستان به وجود آورده است. از پیکره‌های یونانی-بودایی قندهار گرفته تا نگاره‌های دیواری مغاره‌های بامیان و نقوش تذهیب و خوش‌نویسی که زینت‌بخش بناهای دوران نخستین اسلامی هستند، همه در دل این سرزمین جای گرفته‌اند.
افغانستان به دلیل حایل بودن میان تمدن شبه‌قاره و ایران، سیر تحولی زیادی را از عصر پارینۀ سنگی تا تمدن بین‌النهرین در دل خود جای داده است. پس می‌توان گفت، افغانستان کشوری است با فرهنگی غنی که سیر تحولی آن را می‌شود در آثار به‌جا مانده از زنده‌گی مردم این کشور در عصرها و دوران‌های مختلف دریافت.
تخریب آثار باستانی افغانستان به دست طالبان
با ادامۀ جنگ، خشونت و ناامنی در افغانستان، طالبان در اقدامی غیر اخلاقی و ددمنشانه، با فرمان ملاعمر، به جان آثار باستانی مناطق تحت سیطرۀ خود افتاده، آن‌ها را از میان برده و به برخی دیگر آسیب رساندند. تخریب مجسمه‌های بودا در بامیان، نمونه‌یی از این آثاری بود که به دست طالبان تخریب شد.
در میان این بحبوحه، جنگ‌های داخلی در سال ۱۹۹۰ میلادی، سودجویان و فرصت‌طلبان، قطعاتی از آثار باستانی افغانستان را دزدیده و آن را که سرمایه‌یی عظیم برای کشور محسوب می‌شد، به خارج از افغانستان منتقل کردند. البته بعدها با پیگیری مقامات افغانستان، بسیاری این آثار به کابل باز گردانده شدند.
با توجه به ظرفیت‌های خوبی که در افغانستان برای جذب گردشگر وجود دارد، اما مشکلاتی همواره بر سر راه این صنعت وجود دارد. با این حال، وزارت اطلاعات و فرهنگ اعلام کرده که سالانه حدود ۲۰ هزار گردشگر خارجی، از کشور بازدید می‌کنند.
۱۶می، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی نام‌گذاری شده است. افغانستان با داشتن موزه‌های زیاد، پتانسیل فراوانی برای جذب گردشگر و ارزآوری برای این کشور را دارد.
حال ناخوش میراث فرهنگی در افغانستان
جنگ، نخستین عاملی است که پای گردشگران به موزه‌های افغانستان را قطع می‌کند و یکی از دلایل عدم رشد معرفی میراث فرهنگی افغانستان به دنیا شمرده می‌شود.
ناامنی، نبود مدیریتی قوی و عدم وجود قوانین محافظتی از میراث گرانبهای فرهنگی، از جمله عوامل رکود صنعت توریسم در افغانستان و تشدید تخریب آثار باستانی کشور است.
نظر به این‌که میراث فرهنگی، سند تاریخی هر کشوری محسوب می‌شود و بدون آن‌ها، شناساندن تمدن به جهانیان کاری بیهوده و دشوار است، لازم است که در حفظ و نگه‌داری آن‌ها کوشا بوده و با تمام توان و امکانات، در جهت ترمیم آن برآمد.
در ابتدا واجب است تا تا با برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت صحیح از سوی دولت‌مردان افغانستان و عزم راسخ آن‌ها، از دست‌اندازی بیگانه‌گان به آثار باستانی و میراث فرهنگی افغانستان، جلوگیری کرده و در قدم بعدی، شهروندان می‌بایست با گسترش فرهنگ حفظ و احترام به میراث فرهنگی، مانع تخریب و استهلاک آن‌ها توسط عوامل انسانی شوند.
امید است که روزبه‌روز شاهد رونق خوب بازدید از آثار باستانی و میراث فرهنگی افغانستان که گنجینه‌یی به یادگار از گذشته‌گان برای این کشور است، باشیم.
منبع: خبرگزاری فارس