بخش نهم/

هشت. احیاء یا بازسازی میراث گستردۀ حنفی
در گفتارهای بالا روشن شد که احیاء، سنت الهی، رسالت انسانی و نبوی، مفهومی پیامبرانه و صحابی و تابعی، و سرانجام سنت علمیِ مسلمانان در همۀ عصر‌ها و نسل‌ها بوده است.
آن‌چه که ما از احیاء میراث گستردۀ حنفی در نظر داریم:
الف. الهامات ما:
۱٫ الهام از سنت الهی، رسالت انسانی و نبوی، مفهوم پیامبرانه و صحابی و تابعی، و سرانجام سنت علمی مسلمانان در همه عصرها و نسل‌ها، به منظور احیاء‌ دین‌داری و دین‌مداری همه‌جانبه در میان مسلمانان.
۲٫ از نظر روش‌شناسی، الهام از باستان‌شناسی است که می‌باید در قدم نخست به شناخت دقیق از مهندسی اثر باستانی برسیم، سپس با دور کردن گردوغبار از آن مطابق نقشه با استفاده از وسایل امروزی به بازسازی آن بپردازیم.
۳٫ از نظر روش‌شناسی الهام از مهندسی، که بازسازی کلمۀ مترادفی می‌باشد برای مرمت. معنی و مفهومِ این کلمه یعنی این‌که شخص و یا گروهی بر روی یک اثر، فعالیت و مداخلۀ فنی و تخصصی انجام می‌دهند تا بتوانند تداوم وجود آن اثر را برای زمان بیشتری تضمین نمایند. تعریف دیگر از مهندسی بازسازی این است که: ‌طبق تعریف مرمت یا بازسازی یعنی ترمیم قسمت‌های خسارت دیده و یا صدمه دیده به صورت و حالتِ اولیه بدون هیچ‌گونه دخل و تصرف در فُرم و حالت و چگونه‌گی و مصالح به طوری که بتوان آن شیء و یا ساختمان را به صورتِ اولیه مشاهده نمود.
بدین‌گونه «بازسازی» مرحلۀ اول، برای «نوسازی» است.
ب. هدف و روش کار ما:
بازسازی میراث گستردۀ حنفی از دیدگاه ما عبارت است از:
۱٫ باستان‌شناسی میراث گستردۀ حنفی و حفظ حالت نخستین در فرم و محتوای موجود و شناختاندن آن به مخاطب؛
۲٫ بازسازی تاریخمند: باستان‌شناسی و بازسازی میراث گستردۀ حنفی، در داخل دوره‌های تاریخی مانند: ۱٫ دورۀ بذرپاشی؛ ۲٫ دورۀ زایش و پیدایش؛ ۳٫ دروۀ تدوین و استقرار؛ ۴٫ پخش و گسترش؛ ۵٫ ایستایش؛ ۶٫ نوسازی.
پرسش‌های اصلی بازسازی تاریخمند: در هر مرحله کدام علماء اعلام حضور داشتند؟ چه آثاری را پدید آوردند؟ با کدام مذاهب و مکاتب فکری گفت‌وگو نموده اند؟ و…
۳٫ بازسازی موضوعی: به عنوان نمونه در حوزۀ کلام چه فرآورده‌های دانشی داشته است؟ در حوزۀ عبادات و در حوزۀ معاملات، چه فرآورده-های علمی داشته است؟ و… .
۴٫ بازسازی نظام‌مند: در حوزۀ نظام فرد، نظام خانواده، نظام اجتماع، نظام اقتصاد، نظام حقوقی، نظامی قضایی، نظام سیاسی و… به گونۀ نظام‌مند از تمام میراث‌ها گردآوری گردد تا برای پژوهش‌گر نوگرا و نوساز مواد کافی آماده گردد تا بتواند به تولید جدید دانش مبتنی بر این میراث بپردازد و هویت مکتب را حفظ کند.
این فرآورده‌ها باید به گونۀ تاریخ‌مند نظام‌مند شوند، چون باید بدانیم که در مرحلۀ ظهور و اوج چه پیام‌ها داشته و در مرحلۀ ایستایش و توقف خمود و جمود چه پیام‌ها داشته است؟
از این نظر، ما به دو مرحله معتقدیم: مرحلۀ إحیاء یا بازسازی و مرحلۀ تجدید یا نوسازی. در حالی که علمای قبل از ما،‌ میان إحیاء و تجدید فرق نگذاشته‌اند.
نُه. التجدید، نوسازی، Modernization
الف: مفهوم واژه‌گانی
یک. واژه‌شناسی: از نظر ریشه‌شناسی برگرفته از ریشۀ (ج د)، به معنای نو ساختن است. تجدید [مفرد]: مصدر جدَّدَ. جدَّدَ یُجدِّد، تجدیدًا، فهو مُجدِّد، والمفعول مُجدَّد (للمتعدِّی).
دو. معناشناسی: کاربرد آن عمومیت داشته و در مفهوم روزمره به معنای نوساختنِ هر چیزی است.
ب: مفهوم دانش‌واژه‌یی: تجدید یعنی ابتکار و نوآوری، نظم جدید بخشیدن. تجدید یا در اشیا می‌باشد یا در افکار. در اشیاء تبدیل چیزی قدیم به نو است و تجدید در برابر ایستایی و ثبات است.
به معنای آوردن چیزی است که مألوف و مأنوس نباشد، مانند ابتکار موضوعات یا اسالیب که از روش معروف و متفق علیه جمعی بیرون باشد. همچنان به معنای بازنگری در موضوعات رایج و آوردن تعدیل در آن‌که نزد مخاطب و گیرنده مبتکر و نو معلوم شود. چند کاربرد عمدۀ آن عبارت است از:
۱٫ کاربرد ادبی: هر نوع نوآوری در روش ژانر‌های ادبی را در بر می‌گیرد. مانند شعر نو و نثر نو و… ‌حرکت تجدید در شعر و ادبیات همیشه بوده و است.
۲٫ کاربرد سیاسی حقوقی: مانند تجدید ویزه، تجدید پیمان‌نامه و انتخاب رییس‌جمهور جدید… (عبد الحمید عمر، ۱۴۲۹: ج۱، ص ۳۴۹)
۳٫کابرد فکری فلسفی: مانند معتزلۀ جدید،‌ لیبرالیسم جدید و…
ج. تجدید دین: دربارۀ دانش‌واژۀ «جدید» از دیدگاه قرآنی، نبوی و سنت علمی مسلمانان بحث نمودیم. در این گفتار فقط روی تجدید دین و اندکی شرح حدیث نبوی وارده در در مورد تجدید دین بحث می‌نماییم.
مسلمانان تجدید دین را یک سنت الهی می‌دانند و آن را از این حدیث حضرت پیامبر صلی‌الله علیه وسلم الهام می‌گیرند که در سنن أبی داوُد آمده است: عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ، فِیمَا أَعْلَمُ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ لِهَذِهِ الْأُمَّهِ عَلَى رَأْسِ کُلِّ مِائَهِ سَنَهٍ مَنْ یُجَدِّدُ لَهَا دِینَهَا.» (أبو داود السِّجِسْتانی، بیتا: ج۴، ص ۱۰۹، ح رقم ۴۲۹۱)؛ از حضرت ابی هریره روایت است که از آن‌چه که از حضرت پیامبر اعظم دانسته است. او صلی الله علیه وسلم فرمود: «همانا الله متعال در رأس هر صد سال برای امت (اشخاص یا گروه‌هایی) برمی‌انگیزاند که دین امت را تجدید می‌کنند.»
این حدیث در گام نخست چهار موضوع را بیان می‌کند:
۱٫ تجدید دین یک سنت الهی است.
۲٫ تجدید دین با بعثت یعنی انگیزش، خیزش و رستاخیز همراه است و به‌آرامی صورت نمی‌گیرد.
۳٫ تجدید دین توسط یک شخص یا گروه یا حرکت صورت می‌گیرد.
۴٫ تجدید دین ضمانتی برای تداومت امت اسلامی است.
از نظر ملا علی قاری حدیث‌شناس حنفی، عمل تجدید دین عبارت است از: سنت را از بدعت جدا می‌کند، علم را افزایش و گسترش می‌دهد و اهل آن را عزت می‌دهد و بدعت را از میان می‌برد و اهل آن را سرکوب می‌کند.
چه کسی تجدید را انجام می‌دهد؟ از نظر ابن کثیر و ملا علی قاری: شخص واحد نیست، بلکه مراد از آن جماعت است که در یکی از سرزمین‌ها و کشورها در یکی از فنون و تخصص‌های شرعی برمی‌خیزد و به تجدید دین می‌پردازد. به گفتۀ ابن کثیر در برگیرندۀ صنف‌های گوناگون علوم شرعی است و اصناف علماء مانند مفسرین، محدثین، فقیهان، نحویون و لغت‌شناسان و غیره را در بر می‌گیرد.