«شهررمضان الذی انزل فیه القرآن»
ماهِ رمضان یکی از ماه‌های است که به لحاظ فرضیت «روزه» در آن، از برکت خاصی برخوردار گردیده است. نخستین نکته‌یی که قرآن به آن اشاره می‌کند، این است که زمان و مکان به لحاظ ذاتی ارزش ندارند و از همسانی مطلقی برخوردار اند. سرشت خاک مسجد و خانه یکی است و تواتر روز عید و روز نکبت هم یکسان می‌باشد؛ آنچه که به برخی مکان‌های خاص و یا فرصت زمانی خاص ویژه‌گی بخشیده است، تحول یا تغیر عرضی می‌باشد که بر فرصت‌ها و مکان‌های متذکره وارد آمده است.
در بابِ رمضان باید گفت که این ماه نیز مانند ماه‌های دیگر، نامی برای یک فرصت زمانی خاص و معلوم می‌باشد. «رمضان» که از ریشۀ «رمض» گرفته شده است، به معنای حرارت و گرما می‌باشد که به این صورت می‌توان گفت، محاسبات نجومی وارد شده در قرآن و قبل از اسلام، ظاهراً مبتنی بر روزهای شمسی بوده، نه قمری؛ به دلیل این‌که «ربیع»، «شوال» و «رمضان» به معنای بهار، سردی و گرمی می‌باشند که باید برمبنای شمس محاسبه شوند، ورنه برمبنای مهتاب نمی‌توانند همیشه در فصول متذکره بیایند. به هر صورت، شاید وجه تسمیه «رمضان» یکی هم این باشد که گناهان روزه‌دار را می‌سوزاند و به گونه‌یی که او پاک می‌گردد.
قرآن، فضیلت «رمضان» را برخواسته از نزول قرآن در این ماه می‌داند و مناسبت فرضیت روزه گرفتن در این ماه را نیز وابسته به همین فلسفه می‌داند. جدی‌ترین محور برای حیات اسلامی، «قرآن» است. این کتاب یا این پیام است که به «رمضان» ارزش بخشیده است. روزه‌دارترین شخص نیز کسی می‌باشد که نزدیک‌ترین مناسبت را با پیام‌های قرآن داشته باشند؛ به این مفهوم که ارزش رمضان از قرآن است و ارزش انسانیتِ یک مؤمن نیز به میزانی است که قرآن در وجود و اخلاق او نفوذ کرده است.
در طول تاریخ تشریع اسلامی، شاخ‌وبرگ دادنِ فقها به شیوۀ اجرای روزه سبب شده که این عبادت بیشتر «شعارزده» شود تا معنامحور؛ اساساً معنای رمضان همان پیام‌هایی اند که قرآن روی آن‌ها تأکید کرده است .گفتمان حاکم بر پیام قرآن نیز در همین آیت مشخص گردیده است: «هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان». قرآن، «هدی»(رهنمایی) است برای مردم. فضای حاکم بر تمام پیام‌های قرآن، «رهنمایی» است. به این معنا که قرآن، اساساً برای نشان دادن راه زنده‌گی، روش پرستش، شیوۀ بنده‌گی و نحوۀ تعامل با دیگران آمده است. قرآن برای کشیدن خطوطی در فرایند زنده‌گانی انسان‌ها می‌باشد، نه برای قلع و قمع حیات مادی و معنوی انسان‌ها.
«رمضان» با داشتن این امتیاز (ماه نزول قرآن)، آثاری از پیام‌های قرآن را باید باخود داشته باشد تا رابطۀ آن با قرآن حفظ شود. در ماه رمضان، روزه‌داری باید باشیم که وجود ما «رهنمودی» برای دیگران باشد، حضور ما محبتی را در جمع پخش کند، روش ما نمونه‌یی برای بنده‌گی تلقی گردد، خُلق ما خلق را نیازارد و حرف ما چون قرآن، حیات به ارمغان آورد، نه این‌که قلب‌ها را بمیراند .
رمضان ماه پیشانیِ گرفته، اخم تُرش، صدای وحشتبار، دستان خون‌آلود، قلب پُر از کینه، ارادۀ کشنده، چهرۀ ددمنشانه و زبانِ عیب‌جو نمی‌باشد و اساساً با همۀ آنچه برای بنده‌گان خدا وحشت می‌آفریند و خشونت بار می‌آورد، در تضاد است، چون «ماه رحمت» است و رحمت پروردگار در اعمال خشونت‌بار ظهور نمی‌یابد.

«رمضان»، تنها ماهی است که در قرآن از آن نام برده شده است. قرآن فرضیت روزه گرفتن را در ماه رمضان مشخص می‌کند که ممکن است یک ماه، ۳۰ روز بیاید و یا ۲۹ روز و به هردو صورت، ماه رمضان به طور کامل ادا شده است. نکتۀ دیگری که قرآن به آن اشاره می‌کند؛ لزوم روزه گرفتن برای کسانی است که شاهد حضور ماه رمضان به لحاظ تقویم مبتنی‌بر حرکت زمین باشد. در نتیجه، روزه گرفتن برکسانی لازم می‌شود که شخصاً شاهد فرارسیدنِ طلوع ماه رمضان باشد و این مسأله، قضیۀ تفاوت میان کشورهای مختلف را در آغاز یا انجام روزه ماه رمضان، حل می‌کند.
تناسب قرآن با رمضان به دو وجه است: یک، نزول قرآن که در رمضان صورت گرفته است. دو، اخلاق قرآنی که برای روزه‌دار اهمیت دارد. قرآن در کنار یاد کردن از رمضان، برخی از اوصاف خود را نیز یادآوری می‌کند مانند «مایۀ هدایت بودن»، «نشانه بودن» و «فرقان بودن». قرآن کریم به گونه‌یی رمضان را بستر مناسبی برای ایجاد نشانه‌هایی از اخلاق فرقانی در روزه‌دار می‌داند. آن‌طرف در سورۀ فرقان، اخلاق فرقانی را به ده خصلتِ برجسته خلاصه می‌کند:
۱- فروتنی (یمشون علی الارض هونا)
۲- تحمل (قالوا سلاما)
۳- مناجات تنهایی «شب‌خیزی» (یبیتون لربهم سجدا و قیاما)
۴- طلب نجات .
۵- دوری از إسراف و بخل.
۶- دوری از شرک، قتل و فحشا .
۷- دوری از هر کار بیهوده .
۸- حق‌شنوی .
۹- آرزوی داشتن خانوادۀ صالح .
۱۰- آرزوی پیشوا شدن برای پرهیزگاران .
این موارد نشان می‌دهد که اساساً روزه داشتن برای نهادینه کردن خصایل اخلاقی فوق وارد گردیده است. اخلاق فرقانی مجموعۀ کاملی از فرازهای روشمند یک شخص را در جامعه مشخص می‌کند و این فرازهای اخلاقی می‌تواند از روزه‌دار الگوی کاملی برای اِعمار ساختمان شخصیت در جامعه باشد .فرازهای اخلاقی فوق از طریق روزه‌داری وارد یک دورۀ تمرینی می‌شود که بعد از رمضان به صورت نظام‌مند، وارد چرخۀ بازدهی اجتماعی می‌تواند شود. در نتیجه می‌توان گفت که اخلاق فرقانی، بزرگترین دست‌آورد روزه در ماه رمضان خواهد بود.