باشنده‌گان قرغزی پامیرِ ولایت بدخشان با انتقاد از حکومت می‌گویند که سال‌هاست حکومت‌های مرکزی و محلی آنان را به باد فراموشی سپرده است.
آنان از رهبری حکومت می‌خواهند که برای بهبود وضعیت زنده‌گی شان برنامه‌هایی را روی دست گیرند.
همزمان با این، شماری از استادان دانشگاه و نماینده‌گان شورای ولایتی بدخشان می‌گویند که باشنده‌گان پامیرِ این ولایت در فقر و تنگ‌دستی زنده‌گی می‌کنند و نیاز است به آنان توجه شود.
قربان حسین پامیرزاد، استاد دانشگاه بدخشان در گفت‌وگو با روزنامۀ ماندگار می‌گوید که پامیر چهرۀ متفاوت افغانستان است که قصه‌های ناگفته و ناشنیدۀ زیادی دارد. آقای پامیرزاد می‌افزاید که این منطقه ۴۲۰۰ متر از سطح بحر بلند است و مردمان آن دارای فرهنگ و رسم و رواج‌های ویژه و متفاوتی هستند.
او می‌گوید که حکومت‌های پیشین و کنونی باتوجه به امکانات و سهولت‌هایی که به افغانستان سرازیر شد، به محرومیت مردمان این سرزمین هیچ توجه نکرد.
آقای پامیرزاد بیان داشت: «وضعیت باشنده‌گان قرغزی مقیم پامیر قناعت‌بخش نیست. از حکومت می‌خواهیم تا به این مردم توجه جدی کند. باید حکومت حقوق انسان‌هایی را که در هر سطح اند، به گونۀ یکسان در نظر بگیرند و عرضۀ خدمات را به اقوام محروم مورد توجهه قرار دهد».
آرمان‌های دخترک بادیه‌نشین پامیری!
در همین‌ حال، باشنده‌گان پامیر می‌گویند که آرزو دارند در منطقۀ شان مکتب تأسیس شود و آنان بتوانند آموزش ببینند. نورگل، دختر ۱۴ سالۀ پامیر که با تلویزیون طلوع مصاحبه کرده است، می‌گوید که آرزو دارد به مکتب برود، درس بخواند و از سهولت‌های زنده‌گی برخوردار باشد. او می‌افزاید که به دلیل محرومیت، در بلندای پامیر وظیفه‌اش «آب‌کشی» و «رمه‌داری» شده است.
از سویی هم، فرحناز پامیری، نمایندۀ مردم در شورای ولایتی بدخشان می‌گوید که پامیریان به دلیل فاصلۀ جغرافیایی که با مرکز این ولایت دارد، از داشتن مرکزهای آموزشی، بهداشتی، بازسازی و سایر خدمات اجتماعی محروم مانده اند.
بانو فرحناز به این باور است که قرغزی‌های پامیرنشین از «عقب‌مانده‌ترین» و «فقیرترین» باشنده‌گان افغانستان اند. او اظهار می‌دارد که حکومت مرکزی و محلی حتا شهدای پامیری را که در صفوف نیروهای امنیتی مبارزه می‌کنند، نمی‌تواند به منطقۀ و به فامیل‌های شان برساند.
عبدالواحد، یکی دیگر از باشنده‌گان پامیر می‌گوید که در تمام منطقۀ پامیرِ خرد و کلان، یک باب مکتب و یک مرکز بهداشتی وجود دارد که کفاف باشنده‌گان آن را به «هیچ صورت» نمی‌کند. او می‌افزاید که دو کارمند در مرکز بهداشتی و نیز در حدود ۱۳۰ دانش‌آموز در مکتبِ متوسطۀ این منطقه مصروف خدمت‌گذاری و آموزش و پرورش اند.
آقای عبدالواحد بیان داشت که دانش‌آموزان باید ساعت‌ها پیاده‌روی کنند تا به مکتب برسند و در برخی موارد فاصلۀ راه‌ها چنان دشوار گذر است که نقاط دور افتاده اصلأ به این مرکز آموزشی دست‌رسی نداشته و از حق تعلیم باز می‌مانند.
همزمان با این، سمیه یکی از قابله‌های مرکز بهداشتی پامیر که از شهروندان تاجیکستان است، از افزایش مرگ و میر مادران پامیری هنگام زایمان خبر می‌دهد. بانو سمیه می‌گوید که بسیاری از مادران به دلیل سنت‌های حاکم، هنگام زایمان به این مرکز مراجعه نمی‌کنند.
بانو سمیه همچنان می‌افزاید که در بسا موارد مادران پیش از رسیدن به مرکز بهداشتی به دلیل فاصلۀ زیاد، در راه جان می‌دهند.
قرغزی‌ها کی‌ها اند؟
نظیف‌الله شهرانی، استاد دانشگاه اندیانا امریکا، پژوهشگر و انسان‌شناس می‌گوید که قرغزی‌ها مردمانی هستند که ریشۀ زبانی، قومی و نژادی با مردم ترک‌تبار، آی‌غوران، قزاق‌ها، ازبیک‌ها و هم‌چنان ترکمن‌ها، آزرها و ترک‌های اناتولی داشته و همۀ شان از یک قوم و تبار هستند.
آقای شهرانی می‌افزاید که تا سال ۱۹۲۵ وقتی که ستالین برنامۀ تُرک‌زدایی داشت، منطقه‌یی که به نام ترکستان یاد می‌شد را تقسیم‌بندی کرد که قبلأ ایالت‌های شوروی سابق بود.
این پژوهشگر و انسان‌شناس اظهار می‌دارد: «قرغزهای پامیرنشینِ بدخشان، ممکن مردم‌های کوچی باشند و در پامیرهای افغانستان به گونۀ ییلاق‌نشین رفت‌وآمد داشته باشند و همچنان در فصل‌های خزان و زمستان در راهی بودند که در نزدیک شهر (اوش) که جز از قرغزستان امروزی است و مناطق دیگری‌که فعلاً جز تاجیکستان است، چراگاه‌هایی به خاطر بقای حیات مواشی شان داشتند».
آقای شهرانی می‌افزاید: زمانی که در سال ۱۸۹۵ خط دیورند توسط انگلیس‌ها کشیده شد، آن‌ها نمی‌خواستند سرحد مشترکی با امپراطوری تزارهایی که در شمال شان زنده‌گی می‌کردند، داشته باشند. این‌ها با حکومت تزاری کنار آمدند و قسمت واخان را جدا کرده و جز افغانستان ساختند که یک کشور حایل میان امپراطوری هند برتانیوی و تزارها بود و این منطقه را به نام واخان گفته و همین قسمت خاک را در سال ۱۸۹۵ بخش از افغانستان ساختند.
آمارهای اخیر نشان می‌دهد که در پامیر خرد و کلان، در حدود ۱۷۲۶ تن زنده‌گی می‌کنند. در هر دو پامیر ۱۴ شورای مردمی وجود دارد و هر شورا از ۷۰ الی ۲۰۰ تن را زیر پوشش دارد. قرغزیان پامیری تا کنون در شورای ولایتی و شورای ملی افغانستان نماینده ندارند. آنان می‌گویند که دیگر توان به میراث بردن محرومیت‌ها را ندارند و امیدوار هستند که در بهبود وضعیت زنده‌گی شان تغییرات چشم‌گیری رونما شود.