با آمدن نظام نوین در افغانستان یک‌سلسله آزادی‌ها نصیب مردم کشور شد، از طرفی این فضا نابسامانی‌هایی را در اجتماع به میان آورده است.
پس از سقوط طالبان ده‌ها رسانۀ تصویری خصوصی به کار آغاز کرد، در این میان تلویزیون‌هایی در افغانستان نشرات دارند که محتوای نشراتی‌شان با روح حاکم فرهنگی و ارزشی کشور سازگار نیست.
ساعات نشراتی برخی از این تلویزیون‌ها پُر از سریال‌های ترکی، هندی، امریکایی، کوریایی و…، است. این سریال‌ها و درامه‌ها بدون در نظرداشت معیارهای ارزشی، اخلاقی، فرهنگی و دینی در جامعۀ سنتی افغانستان به‌نشر می‌رسند که کودکان، نوجوانان و جوانان را به‌سوی بداخلاقی، بی‌بندوباری، مافیایی‌گری، ترور، اختطاف‌های سیستماتیک می‌کشاند. به عنوان نمونه، در برخی از کوچه‌های پنج‌صد فامیلی در خیرخانه علامت‌های از «چُقر» کشیده شد و کسانی که این علامت‌ها را کشیده‌اند از سریالی که در دو تلویزیون (طلوع و افغانستان) پخش می‌شوند، تأثیر پذیرفته‌اند. این کار ترویج فرهنگ ناامنی و بی‌بندوباوری را در پی دارد.
در این گزارش در پی دریافت تأثیرات مخرب برنامه‌های تلویزیونی در افغانستان هستیم.

یافته‌ها
-در مقایسه با پنج‌سال اخیر از هر صد نفر هجده تن دختر یا مورد تجاوز جنسی قرار گرفته‌ و یا فریب داده شده‌اند. ده سال پیش از صد نفر دختر و پسر بیست نفر رابطه داشتند، ولی حالا از صد نفر نود هشت نفر که به روان‌شناسان مراجعه می‌کنند با جنس مخالف روابط پیش از ازدواج دارند، یعنی تا سه دوست‌دختر و یا دوست‌پسر را تجربه کرده‌اند.
-کودکان و نوجوانان بیشتر به جنبه‌های منفی سریال‌ها گرایش پیدا کرده‌اند. یکی از مشکلات امروزی در مکاتب، برداشت نوجوانان از صحنه‌های سریال‌ها است که نظم مکتب و صنوف را به‌هم زده و باعث یک‌سلسله قضایا در مکاتب شده است. گراف نظامی‌گری و نظامی‌دوستی در میان نوجوانان و جوانان به‌شدت بالا رفته است.
-وزارت اطلاعات و فرهنگ نتوانسته رسانه‌ها را تحت پوشش قرار دهد؛ کارشیوۀ نشراتی را بر اساس سنن و فرهنگ این کشور تهیه کند؛ برای تنویر اذهان جامعه برنامه بریزد و نقش سازنده داشته باشد.
-هماهنگی بین نهادها مانند وزارت‌های اطلاعات و فرهنگ، ارشاد، حج و اوقاف، معارف و سایر نهادهای ذیربط وجود ندارد.

روآوردن جوانان به رابطۀ جنسی
رابطۀ جنسی پیش از ازدواج در افغانستان از نظر دینی و قانونی ممنوع بوده و عاملان آن مجازات می‌شوند، اما آمار روابط جنسی پیش از ازدواج نسبت به سال‌های پیش بالا رفته است. شرف‌الدین عظیمی روان‌شناس در گفت‌وگو با روزنامۀ ماندگار به این باور است که از صد نفر هجده نفر دختر پیش از ازدواج رابطۀ جنسی دارند. در پنج‌سال اخیر از هر صد نفر هجده نفر دختر که باسواد و درس خوانده مورد تجاوز یا فریب قرار گرفته‌اند و یا با چندین نفر رابطۀ جنسی داشته‌‌اند. رابطه‌های پیامی و تلفن‌ی بین دختر و پسر از صد نفر نود نفر می‌باشد. در جامعۀ سنتی، چنین شرایط خطرناک بوده حتا قتل‌ها صورت گرفته است و مشکلات دیگری نیز وجود دارد.
به باور او، نوجوانان وجوانان در سریال‌های ترکی که از تلویزیون‌هایی مانند طلوع، آریانا، خورشید، افغانستان شبکۀ یک و تلویزیون‌های دیگر نشر می‌شود، می‌بینند که پسر با موتر خود می‌آید و دختر را از دروازۀ خانه‌اش بر می‌دارد و به پارک و ساحل می‌روند و هر کار دیگری نیز انجام می‌دهند، در حالی که دختران ما اکثراً موبایل ندارند، استند دخترانی که به مکتب رفته نمی‌توانند، بنابراین نسل‌ما با تضاد عجیبی روبه‌رو است. هر نوجوان متعلم و حتا جوانان ما تا چهار ساعت در دیدن سریال‌ها و برنامه‌های دیگر تلویزیونی مصروف استند.

اخلاق کابلی
نشانی منبعی که تولید آداب، ارزش‌های اجتماعی، علم، اخلاق، کودهای ارزشی و اجتماعی کند از نزد مردم گم شده است و یا وجود ندارد. به باور شرف‌الدین عظیمی روان‌شناس، مرکزی نیست که ارزش‌ها و رسوم، عنعنات، فرهنگ و اخلاق خاصی که در افغانستان بود به خُرد کودکان و نوجوانان دهد. به‌گونۀ مثال، چند دهه پیش چیزی به‌نام اخلاق کابلی داشتیم، یک کابلی جایی که می‌رفت با دیدن او از آداب و اخلاقش نمایان بود که این شخص کابلی است و یا به همین منوال از ولایات دیگر و یا این‌که به تاریخ که مراجعه کنیم روش‌هایی مانند کاکه‌گی و عیاری در کشور بین مردم مرسوم بود، یک عیار و یا کاکه به ارزش‌های اعتقادی و فرهنگی مردم باورمند بود و خلاف آن را انجام نمی‌داد. بنابراین، در چنین وضعیتی که مرکز و نهادی که به آن اشاره شد و یا الگویی نباشد، سریال‌ها و برنامه‌های دیگر بسیار سریع می‌تواند تأثیر بگذارد.

مدیریت ضعیف نهادهای مسوول
مدیریت ضعیف وزارت اطلاعات و فرهنگ سبب شده که به تعداد رسانه‌هایی افزود شود تا به‌منظور منافع اقتصادی‌شان هرچه خواستند نشر کنند. داوود راوش جامعه‌شناس در گفت‌وگو با روزنامۀ ماندگار از تبعات منفی سریال‌های مبتذل در کشور اظهار نگرانی کرده به این باور است که افغانستان در آشفته‌گی و بی‌سرو سامانی به‌سر می‌برد، چنین سریال‌ها در کشورهای دیگر نیز پخش می‌شود، اما تبعات منفی آن به پیمانه‌یی نیست که در افغانستان است.
در تربیۀ کودکان و نوجوانان سه نهاد نقش دارد، خانواده، آموزش و پرورش و اجتماع که هر سه نهاد آسیب‌های فراوان دیده و به آن پخته‌گی نرسیده و حتا با کشورهای همسایه قابل مقایسه نیست. به باور آقای راوش، وزارت معارف باید کودکان و نوجوانان را مصروف کارهای سالم مانند ورزش، هنر و حرفه‌ بسازد. مکتب به کودک و نوجوان نه تنها محلی برای آموزش و پرورش باشد، بل‌ که به تربیه و رشد همه‌جانبۀ شخصیت‌شان مفید باشد. سینما، تیاتر دوباره احیا گردد؛ چند دهه پیش در شهر کابل ده‌ها سینما فعالیت داشت، ولی حالا ویران شده است و هم‌چنان در گذشته نمایش‌نامه‌ها نشر می‌شد، ولی حالا از بین رفته است.
استاد راوش در ادامۀ صحبت‌هایش می‌گوید: پالیسی هدف‌مند برای تربیۀ کودکان و نوجوانان در کل جامعه نیاز است که دولت‌ها در محور تصمیم‌گیری قرار دارند، هم‌چنان احزاب سیاسی و نهادهای مدنی می‌توانند ممد باشند. بحث مخاطب اجتماعی نیز مطرح است. رسانه‌ها باید با یک خط فکری بزرگ برای نسل نو و مردم که بزرگان هم به تربیت نیاز دارند داشته باشند.
در عین حال، ناصرالدین دریز رییس نشرات و ارتباط عامه وزارت ارشاد، حج و اوقاف مسوولیت مهار نشر سریال‌های مبتذل از طرف تلویزیون‌ها وزارت اطلاعت و فرهنگ را دانسته و می‌گوید که این مسوولیت بیشتر متوجه وزارت اطلاعات و فرهنگ است. مسوولان در آن وزارت می‌دانند که چه چیزهایی خلاف سنن و فرهنگ مردم افغانستان است. چیزهای زیادی که از رسانه‌های دیداری نشر می‌شوند مخالف فرهنگ اسلامی ما است، در این قسمت از طرف وزارت اطلاعات و فرهنگ کمتر توجه صورت گرفته است. وزارت اطلاعات و فرهنگ در طول هفده سال گذشته حتا یک آهنگ محلی و حماسی تولید نکرده است و هم‌چنان تلویزیون ملی افغانستان برای فعالیت‌های ملی کاری نکرده است.
همزمان بااین، دستگیر منیر مشاور ارشد وزارت معارف در گفت‌وگو با روزنامۀ ماندگار از ناهماهنگی ادارات ذیربط یاد کرده و به این باور است که برنامه‌هایی را با وزارت اطلاعات و فرهنگ در زمینۀ آیندۀ نوجوانان مطرح کردیم، اما وزارت مذکور توجه و احساس مسوولیت نکرد. می‌خواستیم با هماهنگی و در تبانی همدیگر کار کنیم، ولی کمتر تمایل نشان داد؛ انحصارطلبی در افغانستان وجود دارد و کوشش می‌شود که به تک‌روی ادامه داده شود که این مسأله مشکلاتی را به بار آورده است.
کودکان و نوجوانان در طرز لباس ‌پوشیدن، گفتار و کردار از سریال‌های خارجی تقلید می‌کنند. اما جعفر راستین رییس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ باور دارد که در جهانی زنده‌گی می‌کنیم که مرزهای سایبری تمام مرزهای جغرافیایی را تحت شعاع خود قرار داده و امروز جهان مانند دهکدۀ کوچک شده است و انقلاب دیجیتال وضعیتی را به‌وجود آورده که ما نمی‌توانیم فرهنگ ناب و آلوده را سیاه و سفید کنیم، بنا‌براین، تأثیر‌گذاری و تأثیرپذیری یک امر بسیار طبیعی و آنی در فرهنگ‌ها است که طبعاً فرهنگ‌های ضعیف‌تر و یا خرده‌فرهنگ‌ها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
به باور او، این مسأله هم‌زمان در قسمت نشر سریال‌ها و تولید فراورده‌های ژورنالیستیکی و رسانه‌یی کشورهای صنعتی می‌تواند مصداق پیدا کند. یعنی به هر پیمانه که میزان تولید فراورده‌های سینمایی در کشور زیاد باشد، طبعاً افکار جمعی در جامعه مدیریت می‌شود و می‌توان پیام‌های مورد نظر را به خورد مخاطب داد.

کنترل نشرات
آقای جعفر راستین رئیس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ به این باور است که در پالیسی وزارت مذکور چیزی برای کنترل در فرایند ارزیابی و بررسی نشرات تلویزیون‌ها وجود ندارد. قوانین ما را ممانعت می‌کند تا وارد حوزۀ دورن‌سازمانی رسانه‌ها شویم، به دلیل این‌که ما اعتقاد به دموکراسی داریم و قوانین افغانستان به شکل بی‌پیشینه و جدی باز بوده و قوانین حمایتی از آزادی بیان و آزادی نشرات است و نیز در پالیسی وزارت، سانسور پیش از نشر نیز وجود ندارد. احیاناً اگر مواردی پیش می‌آید به کمیسون تخلفات رسانه‌یی ارجاع می‌شود. اگر عاقبت نشر پیامی، سریالی و یا هر صحنه‌یی شخصیت کسی را صدمه می‌زند، حریم خصوصی کسی را نقض می‌کند و یا امنیت ملی کشور را به مخاطره اندازد و آن هم بر مبنای شکایت شخصیت حقیقی و یا حقوقی ارجاع شود، در آن صورت رسیده‌گی می‌کنیم. البته در گذشته مواردی بوده که با تکیه به شکایت‌ها به توقف سریال پرداختیم.
به قول او، وقتی محصول سینمایی در افغانستان تعطیل باشد، وقتی رسانه‌های داخلی قادر به تولید برنامه‌های متنوع نباشند و نتوانند قناعت افکار جمعی در کشور را اقناع کنند، از ناچاری به خریداری سریال‌های کشورهای دیگر متوصل می‌شوند. توقع ‌ما از رسانه‌های خودی این است که میزان تولید‌شان را بالا ببرند، ولی در صورت نبود تولید اگر ناگزیر به خرید سریال از کشورهای دیگر می‌شوند، سریال‌هایی را بخرند که با فرهنگ اسلامی و ارزش‌های اجتماعی مردم افغانستان سنخیت داشته باشد.
به باور آقای راستین، خیلی‌ها به این باورند که تجاوز فرهنگی شکل نمی‌گیرد، بلکه فرهنگ‌ها خود را به نمایش می‌گذارند و این‌که چه‌قدر استقبال و یا رد می‌شوند، شهروندان آگاه خود قضاوت می‌کنند. از رسانه‌ها توقع داریم که با توجه به رده‌های سنی، خانواده‌گی…، برنامه‌های خود را عیار کنند و در عین حال برای اعتلای فرهنگی و معارف کشور مشارکت داشته باشند. اگر مردم با وزارت همکاری کنند و مشارکت داشته باشند، ما با دست باز و با استناد به شکایت‌های مردم می‌توانیم خوبتر وارد قضایا شویم و بهتر اعمال نفوذ کنیم، در غیر آن صورت مطابق قوانین برخورد می‌کنیم.
مسوولان شماری از رسانه‌ها به این باور استند که عوامل زیادی در نابسامانی‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان تأثیرگذار است، باید دید که عامل اصلی چه چیز است. هر نوع محتوای تلویزیونی تأثیرات مثبت و منفی در قبال دارد، به‌طور مثال خشونتی که روزانه در اخبار نشر می‌شود نیز بالای روان جامعه تأثیر دارد. سریال‌های تلویزیونی می‌تواند تأثیرات منفی خود را بالای کودک، نوجوان و سایر اقشار جامعه بگذارد، اما چیزی که مهم است باید خانواده‌ها تقسیم‌ اوقاتی تنظیم کرده و مشخص کنند تا چه چیز را ببینند و از دیدن کدام سریال و یا برنامه دوری کنند. اما در قسمت آمار تأثیرات منفی سریال‌ها، باید مرجع بااعتبار و رسمی تحقیق کند تا در جامعه به یک گفتمان تبدیل شود که آیا سریال‌ها عامل اصلی استند و یا جانبی.

تقلید از سریال‌ها و برنامه‌ها در گفتار و کردار
تقلید از رفتارها و گفتارهای شخصیت‌های سریال‌ها در میان نوجوانان و جوانان به‌مرور هر روز بیشتر شده است. از نظر نورالله کوثر عالم دین، نود درصد از نوجوانان و جوانان کشور از سریال‌ها تقلید می‌کنند، چه در برخورد، چه در قضایای اخلاقی حتا در قضایای شخصیت‌سازی کاذبانه تقلید از سریال می‌شود.
از طرفی هم، شرف‌الدین عظیمی روان‌شناس می‌گوید که یکی از تأثیرات زشت و کلان تماشای سریال‌های مبتذل که امروزه در تلویزیون‌های افغانستان نشر می‌شود این است که کودکان و نوجوانان و حتا بزرگ‌سالان با دیدن سریال‌ها رفتار نقش اول سریال، یک پولیس، شخص مافیایی، جنایت‌کار و یا یک وطن‌پرست را بازی می‌کنند و نیز تأثیر بد آن نظامی‌گری و نظامی‌دوستی بالای آن‌ها است. اکثریت کودکان و نوجوانان‌ما به نظامی‌گری علاقمند شده‌اند. این‌ها دوست دارند نظامی بپوشند، تفنگ و تفنچه داشته باشند و عسکری برخورد کنند.
به باور وی، در تلویزیون شمشاد سریالهایی که به‌نام «سارگر و شاهین» نشر می‌شود در بعضی از مناطق پشتوننشین به مسایل تروریستی دامن زده است و نیز سریال‌های «وادی گرگ‌ها» در گذشته و حالا سریال چُقر…، که از تلویزیون طلوع و افغانستان نشر می‌شود، در بخش‌هایی از کشور توانسته بی‌بندباری‌های بدمعاش‌ها را افزایش دهد. هم‌چنان نشر مسابقات ورزش آزاد در تلویزیون‌ها توانسته بسیاری از نوجوانان را از مکتب و درس دور ساخته و به ورزشگاه‌ها بکشاند و خشونت را به‌بار آورده و مروج ساخته است.
ناصرالدین دریز رییس نشرات و ارتباطات عامۀ وزارت ارشاد، حج و اوقاف می‌گوید، خشونتی که از رسانه‌ها پخش می‌شود موضوع عادی نیست، بلکه در این زمینه کتاب‌های زیادی نوشته شده است و دانشمندان نظریات مختلف ارایه کرده‌اند که یکی از آن موارد بخش‌هایی از سریال‌ها می‌باشد که می‌تواند انعکاس‌دهندۀ خشونت‌ها، فساد اخلاقی و افکار منفی در ذهن اطفال و نوجوانان باشد و نیز باعث پرورش و تقویت آن گردد.
هم‌چنان آقای جعفر راستین رییس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌گوید، گزارش‌هایی به‌ما رسیده که خشونت‌های بسیار کلان ناشی از تقلید کورکورانه از صحنه‌های فیلم‌ها و سیریال‌ها شده است، ضعف فرهنگی و سوادِ عام مردم افغانستان باعث می‌شود که جامعۀ ما بیشتر آسیب‌پذیر باشد.

شکایت‌های خانواده‌ها
پدری با نام مستعار همایون می‌گوید، بارها دیده شده که کودکان دختر و پسرِ ما در بازی‌های طفلانۀ‌شان با هم‌سن‌و‌سال‌های خود تمثیل صحنه‌های سریال‌های تلویزیونی ارتباط دختر و پسر را می‌کنند که باعث نگرانی‌ما شده است، متأسفانه تاهنوز نتوانستیم از دیدن چنین سریال‌ها جلوگیری. سریال‌های ماهِ من، زنده‌گی شیرین، گنجشکک…، در تلویزیون یک و سریا‌ل‌های چُقر، فاصله‌ها، دریای سیاه و احساس از تلویزیون طلوع و نیز سریال‌هایی از سایر شبکه‌ها در خانوادۀ ما بیننده دارد. ما با صحنه‌هایی روبه‌رو می‌شویم که از شرم مجبور می‌شویم کانال را موقتاً تغییر دهیم.
هم‌چنان مادری با نام مستعار مریم در ارتباط به بدآموزی سریال‌های خشونت‌زا گفت، پسرم که صنف یازدۀ مکتب است، بارها در وقت برگشت از مکتب در کوچه‌پس‌کوچه‌ها مورد اذیت و آزار نوجوانان ولگرد قرار گرفته است، فرزندم می‌گوید آن‌ها باگرفتن راهِ بنده، برایم می‌گویند که این ساحه، ساحۀ چُقر است…، این دو مورد نمونه‌هایی از ده‌ها قضیه است.

اقدامات پیشگیرانه و راه حل
آقای داوود راوش جامعه‌شناس، اگر مسئولین وزارت اطلاعات و فرهنگ جامعه‌شناسی افغانستان را بدانند می‌توانند نشرات تلویزیون‌ها را درست مدیریت کنند و به‌رسانه‌ها خط فکری عمومی بدهند، هم‌چنان رسانه‌ها باید جامعه شناسان، روان‌شناسان و تاریخ‌دانان را در رسانه داشته باشند تا خدمات درست‌تر ارایه کنند. در این قسمت خانوداده، اجتماع و معارف باید کار کنند، مخصوصاً وزارت معارف نقش فعال داشته باشد و به نسل نو مصروفیت‌هایی از قبیل ورزش، هنر و سایر رشته‌هایی که جوانان به آن علاقه دارند ایجاد کند تا نوجوان ساعات فارغ و بی‌کار نداشته باشد. باید زمینۀ کتاب‌خوانی را مساعد کنند و شاگردان تشویق به مطالعۀ کتاب شوند و فشردۀ آن را در صنف بیان و یا نوشته کنند، مصروفیت فکری و عملی سالم داشته باشند تا از گرایش‌های ناسالم جلوگیری صورت گیرد.
به باور او، نهادهای مدنی، احزاب و دولت با جدیت یک‌جا کار کنند. انستیتوت و یا مرکز تحقیقات جامعه‌شناسی و یا هرچیز دیگری که بتواند تمام سکتورهای اجتماعی را ببیند و باید در تابعیت با کارشناسان اقتصادی، سیاسی، تاریخی…،‌ همراه باشد تا راه حل پیدا گردد.
مولوی نورالله کوثر برای توقف نشر سریال‌های مبتذل و خشونت‌زا می‌گوید که مردم باید شکایت درج کنند و دَین ملی و دینی خود را ادا کنند.
ناصرالدین دریز سخنگوی وزارت ارشاد، حج و اوقاف می‌گوید، طی یک مقرره‌یی وظایف وزارت را ترتیب کرده‌ایم که از وزارت پاس شده و به وزارت عدلیه فرستاده شده است‌، پس از طی مراحل آن می‌توانیم رسانه‌ها را جریمه و یا محدودیت‌هایی بالای‌شان وضع کنیم. برای فعلاً از نظر اخلاقی به نصیحت بسنده می‌کنیم‌، علما و خطبا از طریق منابر همیشه در مورد مسائل اخلاقی، جلوگیری از فساد و کارهای ناشایسته‌یی که در جامعه صورت می‌گیرد وعظ و نصیحت کرده‌اند و این پیوسته جریان دارد.
جعفر راستین رییس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ به این باور است، باید روی تولید فراورده‌های سینمایی در افغانستان تاکید کنیم، بازار تولیدات‌ما از این لحاظ غنی شود که اولویت ما نیز است. در ساعات نشر این سریال‌ها تقسیم‌اوقات منطقی در نظر گرفته شود. اگر نشر این سریال‌ها در ساعات بیداری کودکان است، خانواده‌ها مسوولیت دارند تا تقسیم اوقاتی برای کودکان‌شان تنظیم کنند. هم‌چنان رسانه‌ها می‌توانند اخطاریه‌یی را با اشاره به سن مخاطب، قبل از شروع سریال در نظر گیرند.
قابل یادآوری است که در مورد تأثیرات منفی سریال‌ها و برنامه‌های رسانه‌های تصویری بالای کودکان و نوجوانان تحقیقی از جانب نهادهای رسمی صورت نگرفته است و آمارهای رسمی در نهادهای دولتی در این زمینه وجود ندارد.