بخش چهل‌وپنجم/

آماده‎گی معلومات
قبل از انجام مصاحبه ضرور است تا مصاحبه‎کننده دربارۀ موضوع تحقیقِ بیشتر نماید. تحقیق بیشتر، امکان پرسش‎هایِ بهتر را فراهم می‎سازد و معلوماتِ بیشتر طرح پرسش‎هایِ پیش پا افتاده را کمتر می‎نماید. مصاحبه‎کننده هرقدر که نسبت به موضوع معلومات داشته باشـد، به همـان انـدازه به اعتـبارِ وی و مصـاحبه‌اش افـزوده می‎شـود و جریان مصاحبه در کنترولِ وی قرار می‎گیرد.
زمانی که موضوعی خبرساز می‎شود و یا از طرف تهیه‎کننده به مصاحبه‎کننده پیشنهاد می‎گردد، باید در مرحلۀ نخست مصاحبه‎کننده به آرشیف، وب‌سایت‌ها و کتبِ موثر مراجعه نماید و یا برای آسانی کار، با اشخاصِ صاحب‏نظر و منابع معلوماتی در تماس شده، جـزیـیات را از او بپرسد.
بسیاری از مصاحبه‎کننده‎گان در صورت داشتن فرصت، مصاحبه‎های مقدماتی را برای مصاحبۀ اصلی مد نظر می‎گیرند و نسبت به مصاحبه، به منابع معلوماتی بیشتر می‎پردازند. بنابراین مصاحبه‎کننده استفاده از آرشیف و سایت‎های معتبر را باید سرلوحۀ کارِ خود قرار دهد و به همین ترتیب فهرستی از سایت‎های معتبر و نویسنده‎گان را تهیه نماید. این نام‌نویسی می‏تواند شامل مصاحبه‎شونده‎گانِ خوب و کسانی باشد که می‏توانند مصاحبه‎کننده را مشوره دهند و یا سایر ژورنالیستان و همکارانی که با طیفِ بیشتری از مردم در تماس‌اند.
اگر مصاحبه‎کننده با یک شخصیتِ معروف مصاحبه‎های نوع شخصیتی و یــا کارنــامه‌یی انــجام می‎دهــد، دانستنِ هرچه بیشتر مصاحبه‎شونده، به ارزشِ مصاحبه می‎افزاید و مصاحبۀ بهتری حاصل می‎گردد. در ایــن راه کــتب و یــا مــقالاتِ چاپ شده دربارۀ مصاحبه‎شونده اهــمیت دارد و بــایــد نــام‌نویسی از کــتاب‌ها نزد مصاحبه‎شونده باشد. ناگفته نماند که دانستن نظریات،‌ موضع‎گیری‌ها، سابقۀ سیاسی و مصاحبه‎های قبلی مصاحبه‎شونده، بسیار مهم بوده و مصاحبه‎کننده قبل از انجام مصاحبه بهتر است از آن‎ها معلوماتِ کافی داشته باشد.
سلی آدامز یکی از پیشگامان فن مــصاحــبه، مــزایا و ضرورتِ مطالعه و تحقیق قبل از مصاحبه را در نُه بند فهرست کرده است.
مصاحبه‎شونده‎ها بیشتر تمایل دارند با مصاحبه‎کننده‎گانی صحبت کنند که آماده‎گی قبلی کسب کرده و اطلاعاتی دربارۀ پیشینۀ ایشان جمع‎آوری کرده‎اند.
مطالعۀ قبل از مصاحــبه بـه شــما کمک مــی‎کند تا در چــشم مصاحبه‎شونده فرد مــعتبری باشید و در واقــع به عــنوان یک مصاحبه‎کننده اعـتبار مــورد نــیاز را کسب کــنید. علاوه بر این، آگاهی‎هایی که قبل از مصاحبه کسب کرده‎اید، شهامتِ مورد نیاز برای پرسیدنِ سوالات را به شما می‎دهد، خصوصاً که مصاحبه‎شونده را تا به حال ندیده باشید. اعتماد به ‎نفسِ شما را برای پرسیدن سوالاتِ سخت بهبود می‎بخشد. شـما را قادر می‎ســازد تا اطلاعاتِ بیـشتری دربـارۀ مصاحبه‎شونده بیرون بکشید.
مطالعۀ قبل از مصاحبه به شما اجازه می‎دهد متوجه شوید که چه موقع مصاحبه‎شونده در حال خودداری از پاسخ دادن به شماست و یا از حقیقت فرار می‎کند. به شما کمک می‎کند تا گرایش‌ها، قالب‌ها و روابط مصاحبه‎شونده را بیشتر بشناسید. مطالعۀ قبل از مصاحبه به شما کمک می‎کند تا ریتمِ مناسبی در هنگام صحبت کردن و اجرای پخش یک مصاحبۀ زنده داشته باشید. به شما این امکان را می‎دهد تا به آنچه منتشر می‎کنید، شخصیتِ مستقل بدهید و در نتیجه آنچه شما منتشر می‎کنید، تکرارِ کاری که دیگران نیز منتشر کرده‎اند، نباشد.
مطالعۀ قبل از مصاحبه، دقتِ شما را بهبود می‎بخشد و کمک می‎کند تا از اطلاعات غلط سر در بیاورید و حقایق، تاریخ‌ها، نام‌ها، شماره‎ها و هرآنچه را که مصاحبه‎شونده پیش از این گفته را با آن می‏توانید بسنجید. (محسنیان راد، ۱۳۳)
علاوه بر این، برخی از اندیشمندان ویژه‏گی‎های دیگری را نیز مطرح کرده و نوشته‌اند که: مطالعۀ قبـلی موجب بهبـود کیفـیت و نوع سوال‎هـای قابل طرح در مصاحبه می‎شود. مطلب برای خواننده جذابیت بیشتری می‏یابد. مصاحبه‎کننده با احاطه به جمیع جهات، سوالاتی پخته‌تر و منطبق با ضرورت و نیاز مطرح می‎سازد.
از طرح سوالات بی‌فایده جلوگیری می‎شود و با چند سوال محدود، پاسخ مورد نیاز خبرنگار به دست می‎آید.
اطلاعات مصاحبه‎کننده در موضوع افزایش می‏یابد. این اطلاعات می‌بایست به اندازه و حتا بیشتر از مصاحبه‎شونده باشد تا بتواند اطلاعاتِ جدید را صحیح‌تر و روشن‌تر به دست‎آورد.
سبب می‎شود تا مصاحبه‎گر به اصطلاح انگشت روی آنچه بایــد بگذارد و مطلبی را نادیده نگیرد. در نتیجه اعتماد عموم به وی و وسیلۀ ارتباط جمعی متبوع او بیشتر می‎شود. بسیاری از مسایل و جزییات مربوط به یک مطلب خاص که ابهاماتی برای مردم به وجود آورده، کاملاً روشن می‎شود. مـصـاحبـه‎گـر گـرفـتـار طـرح سـوالات کلیـشه‌یی و بی‌هـدف نمی‎شود. (همان، ۱۳۶)

برنامۀ سوالات
روش گول در فصل‎های گذشته بیان گردید و نوشته شد که هنگامی به مصاحبه‎کننده موضوعی پیشنهاد می‎گردد تا در آن باره به مصاحبه مبادرت ورزد، روش گول را در ذهن داشته باشد که هدف از مصاحبه چیست؟ مصاحبه‎شوندۀ برتر در این موضوع کی خواهد بود؟ محل مصاحبه درکجاست؟ و این سوالات را رده‌بندی نموده برای هرکدام یک جواب منطقی در ذهن تداعی نماید، بعداً به موانعِ سر راه مصاحبه بپردازد و ترتیبات برای از میان برداشتن موانع اتخاذ نماید. مصاحبه‎کننده بعد از میان برداشتن موانع به دست‎آوردها از مصاحبه فکر نماید و آن را برجسته ‌سازد و به خود جواب دهد که چه به دست ‎آورده و آیا به هدف رسیده است. درس‎های آموخته شده چه می‎باشد و چگونه از تکرار اشتباهات بپرهیزد و در اخیر روی مسایل تدارکات بیندیشد که آیا برای انجام مصاحبه، وسایل و امکاناتِ لازم در اختیار خودش و رسانه‎اش است یا خیر.
برنامۀ سوالات به مجرد تصمیم به مصاحبه با درنظرداشت معلوماتی که جمع‎آوری شده، ترتیب می‎گردد و مصاحبه‎کننده نخست با خود تصمیم می‎گیرد که چه نوع پرسش‎هایی صورت گیرد و این مصاحبه از نوع کدام مصاحبه‎هاست. پرسش‎ها طوری باید ردیف‎بندی شوند که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم مصاحبه‎شونده را به هدف نزدیک کند. البته در صدر همۀ مسایل یک اصطلاح عام را نباید فراموش کرد که گفته‎اند تمام مصاحبه نباید فدای یک سوال یا حرکت شود.
پرسش باید صـریـح و واضـح بــاشــد و در آن شــأن و مــنزلتِ مصاحبه‎شونده رعایت گردد. این پرسش‎ها فاقد تعارف و القاب بی‌مورد بوده و نباید پرسش در قالب بازپرسی و یا گفت‏وگو، بلکه باید صمیمانه و خودمانی صورت گیرد. مصاحبه‎کنندۀ خوب کسی است که پرسش‎هایش از یک نظم منطقی پیروی کند و به همین ترتیب نباید به گونه‏یی طراحی شود که پاسخ آن یک کلمۀ بلی یا خیر باشد.
مصاحبه‎کننده‎گانِ خوب سعی می‎کنند پرسش‎های‌شان مرکب از چندین پرسش در یک پرسش نباشد؛ زیرا ممکن است فقط بخشی از آن مورد توجه مصاحبه‎شونده قرار گیرد و از پاسخ دادن به باقی پرسش‎ها خودداری گردد.