به دنبال نشر یک گزارش از چگونه‌گی وضعیت زنده‌گی جوگی‌های افغانستان، اکنون شماری از وکلای پارلمان و شهروندان برای آنان کارزار دادخواهی راه انداخته اند. این گزارش هفتۀ پیش از نشانی رادیو آزادی منتشر شد. جوگی‌ها در این گزارش گفته اند که مربوط به قوم تاجیک اند، اما دولت افغانستان حاضر نیست به آنان شناس‌نامه بدهد. آنان مدعی اند که به دلیل نداشتن شناس‌نامه، از بسیاری حقوق و امتیاز‌های شهروندی محروم مانده اند. جوگی‌هایی که با رادیو آزادی مصاحبه کرده اند، خود را باشنده‌گان اصلی افغانستان می‌خوانند و می‌گویند که اجدادشان باشنده‌گان اصلی ولایت بدخشان بودند.
سه سال پیش، روزنامۀ ماندگار به کیستی و چگونه‌گی وضعیت جوگی‌ها در افغانستان پرداخت. در یک مقالۀ اختصاصی دکتر محیی‌الدین مهدی به روزنامۀ ماندگار، علاوه بر وضعیت جوگی‌ها، از کیستی و چگونه‌گی طایفه‌های «گجر» و «جت» در افغانستان سخن گفته شد. در آن مقاله آقای مهدی گفته بود که در افغانستان، علاوه بر جوگی‌ها و جت‌ها، طایفۀ دیگری به‌نام «گجر» نیز هست. به گفتۀ آقای مهدی، گجرها هندی‌الاصل اند؛ در حالی که این سه طایفه مسلمان اند، دستۀ چهارم که هم از نظر دینی و هم از نظر طرز زنده‌گی با آنان متفاوت است، هندوها و سیک‌ها اند.
در عین حال، عبدالولی نیازی، نمایندۀ مردم بدخشان در پارلمان در نشست عمومی این اتاق گفت که جوگی‌های «چادرنشین» هم انسان اند و باید از حقوق و امتیازهای شهروندی برخوردار شوند. آقای نیازی می‌گوید که جوگی‌های افغانستان حدود دوصد سال پیش از بخارا و تاجیکستان به افغانستان آمده اند.
به گفتۀ آقای نیازی: طی این دو قرن این‌ها از جانب زمام‌داران افغانستان به دیدۀ تحقیر دیده شده اند و هنوز بدون تابعیت به سر می‌برند و از حقوق شهروندی محروم اند. آقای نیازی بیان داشت که قانون تابعیت به مجلس نماینده‌گان آمده و کار بالای این قانون جریان دارد. او از اعضای پارلمان خواست تا بدون «تبعیض و تعصب» در سپردن تابعیت به این «اقلیت محروم» توجه جدی کنند. آقای نیازی همچنان از مردم خواسته تا در کارزار اعطای تابعیت به جوگی‌ها بپیوندند.
در سوی دیگر، محی‌الدین فرهمند، یکی از کاربران شبکۀ اجتماعی فیسبوک تحت عنوان «مردمان بی‌شهروندی» نوشته است: گرچند جهانی شدن شهروندی ملی را کاهش چشم‌گیری داده، اما اکنون شاهد شهروندی جهانی هستیم، یا حداقل شهروند فراملی که نمونۀ آن، حقِ سفر و تجارت در حوزۀ «شنگین» می‌باشد. بی‌شهروندی یاد شده، جنبۀ تأمین حقوق بشری دارد و به دستیابی بیشتر رفاه و ثروت منجر می‌شود.
آقای فرهمند در ادامۀ یادداشتش می‌نگارد که در افغانستان ده‌ها سال است که گروهی انسانی به‌نام جوگی‌ها زنده‌گی می‌کنند، اما آنچه بر آنان اتفاق افتیده، «جنایت ضد بشری و نقض حقوق بشری» است. به باور آقای فرهمند: «دولت افغانستان به آنان شهروندی نداده و از داشتن شناس‌نامه محروم ساخته است. پیامدهای آن محرومیت از داشتن مسکن، حق آموزش، حق بهداشت و حقوق سیاسی و مدنی می‌باشد. دولت افغانستان بایستی به این گروه شهروندی بدهد و به نقض حقوق بشری علیه آنان نقطۀ پایان دهد».
در کنار این، امین کاوه، شهروند دیگر کابل و کاربر شبکۀ فیسبوک به این باور که دولت افغانستان وقتی خود را به تمام معاهدات و کنوانسیون‌های‌ حقوق بشری ملحق دانسته، تعهد کرده و سالانه در گزارش‌هایش هم با «دهن‌پوری» از حقوق اقلیت‌ها سخن می‌زند باید به مفادِ مواد این میثاق‌ها هم عمل کند.
آقای کاوه می‌نویسد که جوگی‌ها بیش از صد سال می‌شود که از کوچک‌ترین حق شهروندی برخوردار نیستند: تذکره ندارند، خانه ندارند، گور برای مردن ندارند، از حق تحصیل و تعلیم محروم استند و تحقیر و توهین می‌شوند.

جوگی‌ها؛ کی و از کجا؟
در مقاله‌یی که به قلم دکتر محیی‌الدین مهدی، نویسنده و تاریخ‌نگار در روزنامۀ ماندگار نشر شده، آمده است که نام جوگی‌ها برگرفته شده از «جویی» است و آن شاید منسوب به «جوی» باشد که ناحیتی است در بخارا. آقای مهدی می‌نویسد: مطابق قاعدۀ زبان‌شناسی، وقتی دو‌ واکه یا مصوت (واول) در یک کلمه در کنار هم قرار گیرند، برای‌ِ رفع دشواری در تلفظ، یکی از هم‌خوان‌ها (یا صامت ها)یِ ذیل در میان‌شان حایل واقع می‌شود: «ج چ ی گ ن و»؛ این حرفِ حایل را «صامت میانجی» می‌خوانند؛ چنانکه به جایِ «جویی» که تلفظ دشخواری دارد، «جوگی» گفته می‌شود. اما دو امر مردم را به اشتباه انداخته تا تصور کنند که این طایفه هندی اند: نخست شباهت کلمه‌یِ «جوگی»(با گاف)، با «جوکی»(با کاف)؛ جوکی[juki- سنسکریت] که از نظر دستوری اسم است، به معنایِ مرتاض هندی آمده. چنان که جمال‌زاده گفته: جوکیان مشغول ریاضت شده اند. یا مروی که آن را مرادف درویش و ملنگ گفته: در هرجا و هر مکان، از جوکی و قلندر کسانی هست.
دکتر مهدی در ادامه نگاشته است: دوم طرز زنده‌گی آنان که مانند «جت» یا «جات»(در هندی به معنای‌ِ دهقان) است. جت‌ها که از طوایف دراویدی(مانند براهویی، تامیل، تلوگو…) هندی‌الاصل اند، زنده‌گی خانه‌به‌دوشی دارند؛ یعنی هر دو دسته: جوگی‌ها و جت‌ها غیرمسکون یا «کوچی» اند. در افغانستان، علاوه بر جوگی‌ها و جت‌ها، طایفه‌یی دیگری به‌نام «گجر» هست که مانند آن دو کوچی و خانه‌به‌دوش اند. گجرها نیز هندی‌الاصل اند. در حالی که این سه طایفه مسلمان اند، دستۀ چهارم که هم از نظر دینی و هم از نظر طرز زنده‌گی با آنان متفاوت است، هندوها و سیک‌ها اند. امتیازی که دستۀ اخیر از دسته‌هایِ قبلی دارد، این‌ست که اینان دارای تذکرۀ تابعیت می‌باشند.