محمدطاهر زهیر: توسعه فرهنگی مقدمه همه توسعه‌هاست

در مراسمی که دیروز به مناسبت آغاز فعالیت روزنامه ماندگار در تالار کنفرانس های وزارت اطلاعات و فرهنگ برگزار شد، یکی از سخنرانان برنامه، محمد طاهر زهیر، سرپرست این وزارت بود، که فشردۀ از این سخنرانی ایشان اینجا منتشر می شود: آغاز فعالیت روزنامه راه ماندگار را برای آقای نظری پریانی، هم کاران شان و جامعه رسانه ای کشور تریک و خیر مقدم عرض می کنم.

سیاست وزارت اطلاعات و فرهنگ در این دور، بر توسعۀ فرهنگی است. ما نیاز به توسعۀ فرهنگی داریم. توسعۀ فرهنگی، مقدمۀ توسعۀ اقتصادی سیاسی و اجتماعی است. بدون توسعۀ فرهنگی ناممکن است که ما به صلح و ثبات و رفاه دست پیدا کنیم. توسعه فرهنگی نه‌تنها مقدمه و آغاز راه است؛ بل‌که تجربۀ خیلی از کشورها نشان می‌دهد که اساساً فرهنگ خودش همه‌چیز است. هرآنچه که شما از جنس اشیایی نایاب، کم‌یاب، گران‌بها و ارزشی فکر کنید؛ همان فرهنگ است و بس. این سخن، اغراق نیست. می‌توانیم نمونه‌های عینی آن‌را با ببینیم، با دست لمس کنیم و با تفکر، درباره‌اش بی اندیشیم. فکر کنید که پس از جنگ جهانی دوم، کوریای جنوبی سنگاپور جاپان و خیلی از کشورهای دیگر چه داشتند؟ هر آنچه که ما ادعا داریم یک صدمش را یا ندارند یا ادعا ندارند؛ ولی چیزی را که آن‌ها دارند فرهنگ بود.

آن‌ها از فرهنگ و توسعۀ فرهنگی آغاز کردند و امروز به‌جایی رسیده‌اند که همه‌چیز را دارند و ما افسوسش را می‌خوریم و آرزویش را می‌کنیم. ما صرف با آرزو به‌جایی رسیده نمی‌توانیم. سیاست و پالیسی وزارت اطلاعات و فرهنگ بر توسعه و گسترش فرهنگی است. ما از تعالی اندیشه‌ها، از فضای فکری و از فضای گفتگو به گرمی استقبال می‌کنیم. رسانه‌ها، اعم از چاپی، تصوی، صوتی، سوشیل میدیا و همه و همه به باور ما در فضای کنونی نعمت هستند. به‌رغم همه مشکلاتی که گاهی احساس می‌شود، همه‌اش از برکات بارز دموکراسی است. از برکات بارز فضای فرهنگی‌ست که در طول بیست‌سال به وجود آمده است که ریشه و اصل این فضا، در قانون اساسی است و ما می‌خواهیم در عمل هم این فضا بازتر بهتر خوب‌تر و مطبوع‌تر معطر ترسازیم. این‌همه دل‌انگیز نمی‌شود مگر با توسعه و با بارور شدن رسانه‌ها.

رسانه‌های چاپی، از نیازهای جدی جامعۀ ما است. ما ادعاهای زیادی داریم؛ ولی متاسفانه مشکلات فراوانی هم داریم از جمله، ما جامعۀ ناخوان هستیم. جامعه‌ای که بامطالعۀ کم سروکار داریم و جامعه‌ای که فرهنگ روزنامه‌خوانی در میان ما توسعه پیدا نکرده است. در کشور همسایۀ ما، هر پاکستانی دکاندار، اول صبح خود را مکلف می‌بیند تا روزنامه بخواند. پیش از این‌که به دخل و به کاروبار بزنس و تجارت خود بپردازد اول روزنامه می‌خواند. ای‌کاش این فرهنگ در میان ما هم رواج پیدا کند. ما افت شدید فرهنگی داریم که از کاروان فکر و اندیشه و علم و تولید علم و دانایی بسیار پس مانده‌ایم و این افت، به‌آسانی جبران‌پذیر نیست؛ مگر اینکه ما بسیج شویم. بدون مقایسه ممکن نیست تا ما خالی‌گاه‌ها و خلل‌های خود را بدانیم. هیچ آدمی دریکی از دهات دورافتاده اگر مقایسه نکند، هیچ فقیری اگر وضعیت خود را نسبت به یک آدم ثروت‌مند مقایسه نکند به وضعیت فلاکت‌بار خود پی نمی‌برد. مقایسۀ ما به این معنا نیست که دل‌گرویدۀ خوبی‌های دیگران باشیم؛ ولی ما باید مقایسه کنیم! به‌گونۀ مثال تاجیکستان در تولید علم جهان سه درصد سهم دارد. در همین کرۀ خاکی که امریکا چین جاپان و کشورهای باثبات منطقه هم است بسیار یک سهم بزرگی است.

(برآورد یونسکو در ۲۰۱۹) سرانۀ نشر ملی در تاجیکستان برای هر ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر یک عنوان جلد کتاب سالانه چاپ می‌شود ؛اما در افغانستان سرانۀ نشر ملی نه بر اساس برآورد دقیق؛ بلکه بر اساس تخمین برای هر صدهزار نفر سالانه، یک‌جلد کتاب چاپ می‌شود که با این وضعیت؛ رسیدن به آنچه که آرزو داریم خیلی سخت است.

سرانۀ مطالعه ملی در افغانستان کمتر از یک دقیقه است. هرگاه مکاتب، مدارس، دانشگاه‌ها و همه نهادهای آموزشی را منها کنیم، افغانستان کشوری‌ست که مردمش در یک‌سال کمتر از یک دقیقه مطالعه می‌کند که در این‌صورت امکان هم دیگرپذیری وحدت، رفاه و صلح وجود نخواهد داشت و ما رسیدن به این آرزوها را دشوار می‌بینیم.

ریشۀ همه بدبختی مردم کشور ما برمی‌گردد به ناخوان بودن و فاصلۀ عمیق ما از کتاب. اگر بخواهیم تا ریشۀ همه بدبختی‌ها بخشکد جز مطالعه و توسعۀ فرهنگی راه دیگری وجود ندارد.

در آخر می‌خواهم برای همۀ رسانه‌ها برسانم که تا آن‌جایی که ممکن است ما در کنارتان خواهیم بود. بحث سبسایدی، بی‌پناهی و مشکلات مالی روزنامه‌ها را درک می‌کنیم و دنبال راه آن بودیم. بد نیست اگر حمایت مالی در مواقع اضطراری از همۀ رسانه‌ها به‌خصوص روزنامه‌ها باشد. چون وظیفۀ ما آوردن فرهنگ از حاشیه به متن است