رسانه

ویژه‌گی‌‎های یک رسانه خوب

تامل در متون سیاسی، نظامی و ادبی کهن، هم‌چون هنر جنگ سن‌تزو، شهریار ماکیاولی و دن کیشوت نشان می‌دهد که از دیرباز مفهوم و اصطلاح شایعه در محاورات روزمره مردم و در نوشته‌های صاحبان رای و اندیشه به کار رفته است، به هر حال از این مفهوم، خواه به عنوان پدیدهای روان شناختی یا رسانه ای گروهی یا به منزله‌ی روش عملیات روانی تا پیش از جنگ جهانی دوم، بررسی و تحلیل نظام‌مندی صورت نگرفته است.

در مسیر ترویج، هر شایعه، دو تصمیم کلیدی وجود دارد. دو انتخابی که هریک از ما به صورت انفرادی در موردش تصمیم می‌گیریم و به صورت انفرادی در برابر نتیجه اش مسئولیم:

الف- آیا این مطلب را بپذیرم و به‌خاطر بسپارم؟

ب- آیا این مطلب را برای دیگران نقل کنم؟

شایعه به‌عنوان ابزاری در جنگ‌های سیاسی استفاده می‌شود و مزایای زیادی دارد. شایعه امکان مخفی شدن را فراهم میکند و دیگران به‌جای منبع اصلی صحبت می‌کنند. منبع شایعه مخفی و نفوذ ناپذیر است و با وجود این که همه از آن صحبت می‌کنند، هیچ کس در مقابل آن مسئول نیست. مزیت دیگر شایعه این است که نیازی به اثبات ندارد و آخرین و به‌ترین مزیت این پدیده کم خرج بودن یا مصرف نداشتن آن است.

شایعه ضررهایی هم دارد و آن این که برخلاف جنگ تبلیغاتی که همیشه در کنترول است، از کنترول خارج می‌شود و نتیجه‌ای مشخص ندارد. گاهی شایعه دست و گریبان گیر منبع می‌شود. از بین بردن یک شایعه همه شایعه های مرتبط با خود را نفی می‌کند. پخش شایعه سبب ناهنجاری های بزرگ اجتماعی می‌شود. شایعه افکار عمومی را مخشوش و گمراه می‌سازد، که این کار نتیجه ای جز بی اعتمادی و پراکنده‌گی میان روابط اجتماعی افراد جامعه و ضعیف ساختن رابطه میان دولت و مردم، ندارد. به‌وجود آوردن اضطراب، ترس و حشت، تضعیف روحیه افراد و نا امیدی از پیامدهای مضر شایعه اند.

ضرب المثلی است که می‌گوید: هرآنچه اتفاق می‌افتد غیر منتظره است. از آن‌جا که خبر آنچه را که به تازه‌گی اتفاق افتاده اعلام می‌کند، پس باید نتیجه گرفت که خبر چیزی غیر منتظره و غیر عادی است. یعنی آنچه مطلبی را به خبر مبدل می‌سازد ارزش ذاتی آن نیست. بررسی دقیق مطبوعات نشان می‌دهد که موضوعات نه چندان غیر منتظره هم خبر می‌سازند. ماهیت اساسی خبر این است که موضوعی را مطرح می‌کند که به طور معمول غیر منتظره نیست، اما در عین حال قابل پیش بینی هم نبوده است. اولین واکنش خواننده خبر این است که آن را برای دیگری بیان کرده و بدین ترتیب خبر موضوع گفت وگو شده و عموم مردم به گونه‌ای خودجوش اطلاعاتی را که از مطبوعات به عنوان خبر کسب کرده‌اند، منتقل می‌کنند و خیلی زود بذل توجه از تکرار خبر به تفسیر آن می‌رسد. نتیجه گیری از واقعیت ها انجام می‌شود و همین نتیجه گیری ها هستند که دیدگاه عموم را مشخص می‌کنند.

همان‌گونه که گفته شد، شایعه خبری است که به سرعت منتشر می‌شود، پس همه و یا بخشی از ویژه‌گی های خبر را با خود دارد. شایعه همیشه خبر دروغ نیست. شایعه هرخبری است که شایع می‌شود و از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند. البته از آنجا که به‌طور معمول حرف های غیر دقیق یا اشتباه یا دروغ، هیجان انگیزتر از واقعیت هستند، تعداد شایعه های دروغ و نادرست، بیش‌تر است. در حدی که شایعه، به معنای مطالب دروغین نیز به کار می‌رود. شایعه خود ترکیبی از واقعیت و تخیل است و حتی گاهی از شایعه به عنوان شبه واقعیت ها نیز نام برده شده است. اما یک نکته مشخص است و آن چنین است، خبری که افراد زیادی نسبت به آن جهت‌گیری دارند، خوراک خوبی برای باز نشر و شایعه سازی است. وقتی در مورد یک خبر، جهت گیری نداریم، آنرا به سرعت فراموش می‌کنیم. اگر به آن خبر توجه کنیم، تنها سوالی که با آن مقابل می‌شویم این است که:

آیا این خبر صحت دارد؟

اما وقتی در مورد خبری،جهت گیری داریم، سوال های وسوسه انگیز، دیگری هم مطرح می‌شود:

آیا صحت داشتن آن مهم است؟

آیا دوست دارم صحت داشته باشد؟

درصورت پاسخ مثبت برای سوال‌های قبل، به سراغ دو تصمیم مهم می‌رویم:

آیا این خبر را بپذیرم؟

آیا آن را به دیگران هم بگویم؟

اما شایعه به حدی نیرومند است و به سرعت نشر می‌شود که از محدوده‌ی فقط خبر بودن، می‌گذرد و به رسانه تبدیل می‌شود. یعنی شایعه نه تنها خبر است، بل خود نوعی از رسانه می‌باشد. همانطور که گفته شد، شایعه به عنوان قدیمی ترین رسانه گروهی در همه جا و همه طبقات اجتماعی وجود دارد؛ چرا که قبل از ابداع و اختراع نوشتار، گفتار تنها وسیله و شیوه‌ی ارتباط بود و شایعه خبرها را منتقل می‌کرد. توسط شایعه بود که عدهای خوش‌نام و بدنام می‌شدند و حتی جاروجنجال و جنگ به پا می‌شد.

خلق شایعه به دوگونه میسر است؛ ازیکسو شایعه از آغاز درمیان کل جامعه پراکنده می‌شود و رسانه های گروهی زود آن را به مردم بسیاری منتقل می‌کنند، پس میتوان مخاطبان شایعه را تحت فشار قرار داد. اما باید توجه داشت که اگرشایعه به‌گونه کامل بی‌اساس باشد، چاپ یا نشر آن خطرناک است. راه دیگر پخش شایعه این است که از مکانیزم اجتماعی انتقال شایعه استفاده کنیم و بگذاریم راه طبیعی خود را برود. شایعه مرحله به مرحله پیش می‌رود و آنرا افراد ناشناخته‌ای خلق می‌کنند و به راه می‌اندازند تا به طرف‌داران پروپا قرص ردیف اول می‌رسد و از ردیف اول به ردیف دوم و . . . هر یک از اقشار مردمی عهده دار قانع کردن و مجاب ساختن قشر بعد می‌شود. یکی دیگر از راه های پخش شایعه، انتشار لغت به لغت شایعه است که روزنامه نگاران در نشریات نقل قول می‌کنند. کسانی که در راس روزنامه ها قرار دارند، از نیازها و علاقه‌ی مخاطبان خود با خبراند، ولی به دلیل این که افراد کارا در اختیار ندارند به ندرت معلومات و اطلاعات جمع آوری شده را قبل از چاپ و نشر بررسی می‌کنند. یکی از این شیوه ها، بازگو کردن حقایقی که تا به حال به آنها توجه نشده است، به صورت مبهم و گنگ یا شیوه دیگری که در سر مقاله های سیاسی بیشتر دیده می‌شود و آن انتقاد است.

ادامه دارد…