بخش نخست

جنگ اول صلیبی:

پاپ اوربان دوم در ۱۰۹۵ میلادى، به علت ناراحتى از صدماتى که به زایران مسیحى در قلمرو اسلام وارد شده بود و بر اثر تقاضاى الکسیس کومنون امپراتور بیزانس، شورایى در «کلرمون فران» تشکیل داد و اروپاییان را تشویق کرد که با اسلحه به نجات اماکن مقدسِ در تصرف مسلمانان بشتابند. از آن سوى، کشیش فرانسوى به نام پترس نیز در اروپا به‌راه افتاد و مردم را به نبرد تشویق کرد.
این دو مسأله سبب بسیج ارتشى بزرگ علیه مسلمانان در اوت ۱۰۹۵ میلادى شد؛ ۴ سپاه بزرگ از ۴ نقطۀ اروپا حرکت کردند و در ۱۰۹۶ در قسطنطنیه به هم رسیدند.
روبرت کورت، گودفروا، ریموند سنت بیل و بوهیماند، ۴ سردار مسیحى بودند که این سپاه‌ها را رهبرى مى‌کردند.
نبرد نیقیه
اولین نبرد بزرگ بین سپاهیان اروپایى با جنگاوران مسلمان در ۱۰۹۷ برابر با ۴۹۱ هجرى درمى‌گیرد. این نبرد براى فتح نیقیه یا نیکاییه پایتخت سلجوقیان بود. این شهر که در نزدیکى قسطنطنیه واقع شده بود، تقریباً غافل‌گیر شد. امیر سلجوقى به سرعت سایر نبردهاى خود را متوقف کرد و نیروى خود را صرف متوقف کردن مسیحیان نمود، اما برترى سنگین نفرات اروپاییان سبب شد تا وى نتواند مانع پیشروى آن‌ها شود و این سپاه‌ها در آسیاى صغیر شهرهاى سلجوقى را یکى پس از دیگرى فتح کردند.
چند عامل هم‌زمان سبب قدرت گرفتن مهاجمان اروپایى شد. ابتدا فشار بیش از اندازۀ خوارزمشاهیان به مرزهاى شرقى سلجوقى و دوم تفرقه میان مسلمانان به گونه‌یى که در ابتدا، حکومت فاطمیان در شمال شرق افریقا (مصر) مایل به همکارى با مبارزان صلیبى بودند تا حمایت از سلاجقه، و سوم قدرت رهبرى گودفروا دوبویون. این فرد با درایت تمام مانع بروز اختلاف بین مسیحیان صلیبى و امپراتور بیزانس شد، چرا که امپراتور اعتقاد داشت صلیبیون در ازاى غذا و اسلحه، باید اراضى متصرفى را به او بدهند.
سقوط انطاکیه
در ۱۰۹۷ صلیبى‌ها در پشت دروازۀ بزرگ‌ترین شهر شام یعنى انطاکیه بودند. آن‌ها در این شهر با مقاومت شدیدى مواجه شدند و این مقاومت یک سال طول کشید، اما نهایتاً على‌رغم اعزام یک سپاه ترک به کمک محصورین، به‌دلیل خیانت یکى از محافظان برج‌هاى شهر، صلیبى‌ها به داخل قلعه راه یافتند.
سپاه صلیبى، نیروى اعزامى سلجوقى را نیز شکست داد و در همین حال ادسا را نیز متصرف شد.
فتح بیت‌المقدس به‌دست مسیحیان
نیروهاى صلیبى به فرماندهى گودفروا، به پیشروىِ خود در مدیترانه ادامه دادند و پس از فتح طرابلس وارد فلسطین شدند. محاصرۀ بیت‌المقدس آغاز شد اما مدافعان مسلمان شهر نیز قصد تسلیم شدن نداشتند.
نقشه دقیق‌تر حرکت نیروهای اروپایی در جنگ‌های صلیبی در لینک دانلود فایل در انتهای مقاله آمده است:
فرمانده مسیحى دستور احداث ۳ برج بزرگ چوبى را براى ورود به قلعه داد، اما مسلمانان برج اول را به آتش کشیدند و ۲ برج دیگر نیز صدمه دیدند. فرماندهان مسیحى على‌رغم بارش سنگین تیر، نیزه و گلوله‌هاى آتشین، سربازان را به پایدارى فرا خواندند. سرانجام پس از نفوذ ابتدایى نرمان‌ها و شوالیه‌هاى آلمانى و شخص گود فروا، بقیۀ سربازان بدون بیم از مرگ وارد دیوارهاى قلعه شدند. در این زمان احساسات مسیحیان به اوج خود رسیده بود و على‌رغم دلاورى مسلمانان، اسلحۀ سنگین صلیبى‌ها مانع کارى بودن ضربات مدافعان مى‌شد و شهر پس از ۴۰ روز مقاومت سقوط کرد. گفته مى‌شود ۷۰ هزارنفر از مسلمانان از دم تیغ مسیحیان گذشتند و مسجدالاقصى غرق خون شد. پیروزى در نبرد بیت‌المقدس سبب تهور بیشتر صلیبى‌ها شد و آن‌ها در ۱۰۹۹ به سایر شهرهاى شام نیز حمله کرده و سپاه اعزامى دولت فاطمى مصر را نیز شکست دادند. تازه در این زمان بود که حکومت‌هاى اسلامى پى بردند هدف صلیبیون جنگ با سلجوقیان نیست، بلکه آن‌ها به دنبال یک نبرد مذهبى تمام‌عیار با جهان اسلام هستند.
نتایج نبردهاى اول
جنگ اول صلیبى براى اولین‌بار پس از ۵ قرن، نیروهاى مسیحى و اروپایى را در موقعیت برتر قرار داد، چرا که آن‌ها پس از ظهور اسلام همواره در موضع تدافعى و عقب‌نشینى بودند. مهم‌تر آن‌که جنگ‌هاى صلیبى، سلجوقیان را ضعیف کرد و حملات سازمان‌دهى شدۀ ترک‌ها به اروپا را ۳ قرن عقب انداخت.
سقوط شهر مذهبى بیت‌المقدس نیز مهم‌ترین دستاورد این جنگ خونین براى صلیبیون تلقى شد. اما این هنوز ابتداى داستان جنگ‌هاى طولانى صلیبى بود.
جنگ دوم صلیبى:
جنگ اول صلیبى سبب بیدارى مسلمانان از خواب غفلت شد، به ویژه آن‌که کشتار مسجدالاقصى خون مسلمین را به جوش آورده بود، اما بغداد تمایلى به اعزام نیروى کمکى براى بازپس‌گیرى بیت‌المقدس نداشت و سلاجقه نیز درگیر مبارزه با بیزانس بودند. تنها دولت فاطمى مصر، سپاهى را براى فتح شام و فلسطین اعزام کرد و این نیرو على‌رغم شکست از قواى صلیبى، سبب آغاز مقاومت شامیان علیه صلیبیان شد.
“افضل” وزیر فاطمى مصر، حملات خود را از سر گرفت و در ۱۱۰۲ با ۲۰هزار نیرو شهر رمله را فتح کرد و سپاه صلیبى به فرماندهى بلدوین را شکست داد، اما در محاصرۀ یافا ناموفق ماند و صلیبیون ۲ گردان مصرى را در سال بعد شکست دادند.
سپاه فاطمى مجدداً در ۱۱۰۵ با ۵ هزار نیرو به فرماندهى سناءالملک حسین پسر وزیر فاطمى در عسقلان گرد آمده، اما از نیروى صلیبى که از برترى نفرات و فرماندهى مناسب بهره برد، شکست خورد.
على‌رغم شکست‌هاى پى در پى فاطمیون، برخى شهرهاى شام مستقلاً مقاومت را ادامه دادند. به طور مثال، خود عسقلان ۴۰ سال مقاومت کرد. پیش از این تلاش‌ها، مدت ۴۰ سال گذشت تا نیروهاى مسلمین مجدداً جمع شوند. مسلمین با تسخیر «رها» عملاً ضدحمله را در جنگ دوم صلیبى آغاز کردند.