بخش چهارم و پایانی

پارسونز به مناسبت مطالعات جامعه‌شناسی اقتصادی‌اش، به‌تدریج ابعاد نمادی پول و کارکردهای گوناگونش را در کنشِ متقابلی که میان اقتصاد و سایر نظام‌های فرعی وجود دارد، کشف می‌کند. بر این اساس، پارسونز نتیجه‌گیری می‌کند که به‌طور منطقی باید در هر یک از سه نظام فرعی دیگر، وسیله مبادله‌یی یافت که نقشی مشابه پول ایفا کند. جدول نظامِ چهار وسیله مبادله او، حاصل این کنکاش است. در درون نظام سیاسی، به نظر پارسونز، قدرت نقشی معادل پول ایفا می‌کند. پارسونز قدرت را چنین تعریف می‌کند: قدرت، توانایی وادار کردن کنش‌گران یک جامعه به ایفای وظایف و تکالیفی است که هدف‌های جمعی به آنان تحمیل می‌کند به شیوه‌یی که بتوان منابع جامعه را برای رسیدن به این هدف‌های جمعی بسیج کرد. چنین تعریفی، قدرت را از اقتدار متمایز می‌کند، زیرا اقتدار محل انباشت مقدار متنابهی قدرت است به گونه‌یی که دارنده یک منصب اقتدار از مبلغی قدرت برخوردار است که می‌تواند آن را به‌موقع خرج کند یا به جریان بگذارد. قدرتی که پارسونز مد نظر دارد، چیزی ثابت یا پایدار نیست؛ بلکه بیشتر یک وسیله مبادله است که چون پول ارزش نمادی دارد و نظام سیاسی آن را در مبادلات میان نظام‌های فرعی جامعه به جریان می‌گذارد (روشه، ۱۳۹۱: ۱۴۷).
فوکو گفته بود قدرت در روزگار ما برای صیانت از خود، خود را پنهان می‌کند. به نظر می‌رسد پول می‌تواند یکی از بهترین مخفیگاه‌های مافوق سری قدرت باشد (فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۵۸). پول ارزشش را از ماده‌یی به‌دست نمی‌آورد که از آن ساخته شده است، بلکه از شکلش که دارای تصویر یا علامت شاه است به‌دست می‌آورد. طلا گران‌بهاست، زیرا طلا پول است نه برعکس. پول و حتا فلزی که پول از آن ساخته می‌شود، ارزش خود را از کارکرد نابش به عنوان نشانه کسب می‌کند. این امر دو نتیجه در بر دارد: نخست، ارزش اشیای دیگر از خود فلز منشأ نمی‌گیرد، دوم این‌که این ارزش خودش را به‌تنهایی بدون ارجاع به سکه، بر طبق معیارهای سودمندی، لذت یا کمیابی محقق می‌کند. سپس اشیا در ارتباط با یک‌دیگر کسب ارزش می‌کنند، فلز صرفاً سبب می‌شود که این ارزش به عنوان نامی که تصویر یا ایده‌یی را بازنمایی شود اما آن را بنیاد نمی‌گذارد (فوکو، ۱۳۸۹: ۳۱۳).
مارکی دو میرابو ابداع پول را دومین کشف بزرگ انسان پس از اختراع خط دانسته است.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۵۹)
آدام اسمیت نیز معتقد است “پس از تقسیم کار، هیچ بنیاد اقتصادی شاید به اندازه پول در تسهیل عمل مبادلات و در نتیجه ازدیاد ثروت عمومی، موثر نبوده است. به عبارت دیگر پول، خرج بزرگ دوران ثروت است”.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۵۹)
پرودون (Pierre Joseph Proudhon) (1805-1865) می‌نویسد: “پول ثمربخش‌ترین ساخته‌های هنر و نبوغ ناپایدار و اعتبار بانکی جلوه‌یی از دروغ‌پردازی‌های زمانه و عامل تهی‌دستی گروهی از مردم و قدرت ناحق گروهی دیگر است. واقعاً پول عبارت از چیست؟ آیا غیر از شهروایی برای مبادلات است که وسیله تسهیل دادوستد و خرید و فروش اجناس می‌شود؟ پول به خودی خود برای من بی‌فایده است. من آن را فقط برای خرج کردن می‌خواهم. نه آن را می‌خورم و نه آن را می‌کارم.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۵۹)
به نظر آون، “پول… علت انبوه جرایم و منشای بی‌عدالتی و مسکنت و یکی از ارکان محیط است که بیش از هر عامل دیگر، سبب فساد اخلاق و تبدیل جهان به جهنم واقعی شده است.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۶۱)
جان رکسین (John Ruskin) (1819-1900) و لئون تولستوی روسی (۱۸۸۲- ۱۹۴۵) هر دو اصل کام‌اندیشی سودجویی را به عنوان اصل هدایت کننده فعالیت اقتصادی نکوهش می‌کنند و پول را افزاری می‌دانند که به وسیله آن آدمی توانسته است همنوع خود را خدمت‌گزار کند و نوعی برده‌گی جدید را احیا نماید.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۶۲)
تولستوی در کتاب “چه باید کرد؟” می‌نویسد: “پول فقط یک ابزار قراردادی است که حق و یا بهتر بگوییم امکانِ استفاده از کار دیگران را به شخص می‌دهد. اما اگر پول تا به این پایه برای استثمار بینوایان زورمند است، برای نیکی کردن به آنان، کلی ناتوان است”.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۶۲)
صادق هدایت در تعریفی از آدمی می‌گوید: “انسان عبارت است از خوکی دو پا و مستراحی متحرک که به دنبال پول می‌دود”.(فرهادی، ۱۳۸۸: ۲۶۹)
منابع:
روشه، گی (۱۳۹۱)، جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز، ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: نشر نی
ریور، کلود (۱۳۸۶)، درآمدی بر انسان‌شناسی، ترجمه ناصر فکوهی، نشر نی، چاپ هفتم
زرفروشان، احد (۱۳۵۷)، جامعه‌شناسی اقتصادی، تبریز: انتشارات نوبل
زیمل، جورج (۱۳۸۶)، پول در فرهنگ مدرن، ترجمه یوسف اباذری، ارغنون شماره ۳، چاپ دوم
سووه، توماس (۱۳۵۴): فرهنگ اصطلاحات اجتماعی و اقتصادی، ترجمه م. آزاد، انتشارات مازیار
فرنهام، آدریان، آرگایل، مایکل (۱۳۸۴)، روان‌شناسی پول، ترجمه شهلا یاسایی، تهران: جوانه رشد
فرهادی، مرتضی (۱۳۸۸)، انسان‌شناسی یاریگری، تهران: نشر ثالث
فوکو، میشل (۱۳۸۹)، نظم اشیا: دیرینه‌شناسی علوم انسانی، ترجمه یحیا امامی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
مارکس، کارل (۱۳۸۶)، قطعات برگزیده از آثار اولیه مارکس، ترجمه مجید مددی، ارغنون شماره ۳
مریدی سیاوش، نوروزی، علی‌رضا (۱۳۷۳)، فرهنگ اقتصادی، تهران: موسسه کتاب پیشبرد و انتشارات نگاه
والزر، مایکل (۱۳۸۹)، حوزه‌های عدالت: در دفاع از کثرت‌گرایی و برابری، ترجمه صالح نجفی، تهران: نشر ثالث
وبر، مارکس (۱۳۸۴)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی‌نژاد، مصطفی عمادزاده، تهران: سمت
Terence R. Mitchell, Amy E. Mickel, (1999), the meaning of money: an individual difference perspective, ProQuest