بخش نخست/

ما انسان‌ها فعالیت‌های متعددی را در طول تاریخ انجام داده‌ایم و همواره امیدمان این بوده که این فعالیت‌ها بتواند سطح تسلط ما را در دنیا بر طبیعت افزایش دهد. علوم گوناگون زاییدۀ همین تفکر است و ما با مسلح شدن به این ابزارها تصمیم داشته‌ایم که خودمان را از شر بلایای طبیعی هم‌چون سیل و آتش‌سوزی‌های ناخواسته و حتا آتش‌فشان نجات دهیم؛ اما اکنون در آستانۀ هزارۀ سوم علاوه بر این‌که نتوانسته‌ایم این پدیده‌های ناخوشایند را از خودمان دور نگه داریم، به بسیاری از آن پدیده‌ها نزدیک‌تر هم شده‌ایم و نکتۀ دردآورتر این‌که ما حتا نتوانسته‌ایم پدیده‌های فوق را پیش‌بینی کنیم. چه شده؟ چرا طبیعت آن‌گونه که ما فکر می‌کنیم، رفتار نمی‌کند؟ چرا طبیعت آن‌سان که ما می‌پنداریم، قابل پیش‌بینی نبوده؟
شبکۀ دانایی؛ این همان چیزی است که ما برای دانستن و درک دنیا نیاز داریم. بیایید مسأله را کمی ریزتر بررسی کنیم. دنیایی که پیرامونِ ما قرار دارد را هم‌چون یک شبکۀ شطرنجی تصور کنید. این شبکه، دانایی ما را در رسیدن به توصیفات دقیق از دنیا کمک می‌کند. بیایید یکی از معروف‌ترین پدیده‌هایی که همۀ ما علاقه‌مند به پیش‌بینی آن هستیم، در نظر بگیریم؛ «آب‌و‌هوا». پیش‌بینی آب‌و‌هوا از آن موضوعاتی است که از دیرباز انجام می‌شده. از روش‌های ساده‌یی که فقط به ابرها و دیدنِ آن‌ها وابسته بوده تا امروزه که ماهواره‌های متعددی برای این منظور به کمک آمده‌اند. به هر روی، شناخت آب‌و‌هوا همواره (به‌خصوص پس از آغاز عصر کشاورزی) برای انسان‌ها مهم بوده است.
اما این‌جا هم رد پای دردسر وجود دارد. زمانی که هیچ‌یک از ما انتظارش را نداریم، گوشه‌یی از دنیا باران می‌بارد، آن‌چنان که کشوری را به زانو درمی‌آورد (مانند پاکستان) یا نمی‌بارد… نمی‌بارد… آن‌چنان که بازهم کشوری را از پای درمی‌آورد (مانند روسیه).
حالا این وسط شبکۀ دانایی کجا نقش دارد؟ ببینیم برای پیش‌بینی یک پدیده (مثلا آب و هوا) به چه دانایی‌یی نیاز داریم؟ بیایید به همان شبکۀ شطرنجی دنیای‌مان بازگردیم. برای این‌که بتوانیم پیش‌بینی‌مان را به سرانجام برسانیم، باید اطلاعات‌مان را دربارۀ هر یک از خانه‌های این صفحۀ شطرنجی کامل کنیم.
مثلاً دمای این سلول‌ها، رطوبت، سرعت و جهت باد، شکل سطح زمین در هر یک از سلول‌ها و… برای ما مورد نیاز است. می‌دانید این دنیای شطرنجی‌شده چه ویژه‌گی منحصر به فردی داشته است؟ ویژه‌گی این خانه‌های شطرنجی این است که همه‌گی روی هم اثر می‌گذارند و از خانه‌های کناری هم تأثیر می‌گیرند. مثلاً دمای یکی از این سلول‌ها که افزایش می‌یابد، سلول‌های کناری‌اش هم دچار افزایش دما می‌شود. تا اینجای کار چندان پیچیده به نظر نمی‌آید. اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که بخواهیم میزان تأثیر هر یک از سلول‌ها را بر سلول‌های کناری‌اش بدانیم. مثلاً وقتی تلاش می‌کنیم که بدانیم یک درجه افزایش دمای یک سلول، چه میزان افزایش دما را در سلول کناری ایجاد می‌کند، آن‌گاه دیگر فقط دما نیست که باید کنترل شود. برای این کار حتا شکل سطح زمین و نوع پوشش منطقه را هم باید در نظر گرفت و البته این‌جاست که مشکل آغاز می‌شود.
در شناسایی میزان اثرات هر سلول بر سلول‌های کناری، بایستی همۀ عواملْ مورد نظر قرار گیرد. ولی این مشکل است. چون ما همۀ داده‌های مربوط به یک سلول را نداریم.