بخش نخست/

چکیــده
دنیای پُر از فرصت‌ها و چالش‌های امروزی، پیشرفت سریع علم و تکنالوژی و حرفه‌یی‌شدن روزافزون بازار کار، خواهانِ دانش کاربردی و مهارت‌های تخصصی برابر با نیازمندی‌های زمان می‌باشد. بدون برخوردار بودن از دانش کاربردی، فهم دقیق و ظرفیت‌های برابر با نیازمندی‌های عصر حاضر، انسان‌ها نمی‌توانند از فرصت‌ها به‌خوبی استفاده نمایند و بر چالش‌های احتمالی فایق آیند. یعنی دانش کاربردی و مهارت‌ها و ظرفیت‌های تخصصی از جمله نیازهای جدی برای زنده‌گی مدرنِ انسانی محسوب می‌شود. دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی به‌مثابۀ مراکز عمدۀ فعالیت‌های علمی و اکادمیک، مکلفیت دارند که در راستای تولید دانش کاربردی و مفاهیم ارزشمند علمی، ظرفیت‌سازی و تأمین نیروی متخصصِ مورد نیاز جامعه، نقشِ خود را به‌خوبی ادا کنند. همچنان تحصیلات عالی می‌تواند در راستای رشد اقتصاد و بهبود کیفیت زنده‌گیِ جوامع انسانی نقش مهمی را ایفا نماید. در بسیاری از کشورهای جهان که دارای شرایط بهترِ زنده‌گی و اقتصاد توسعه‌یافته و پویا اند، نهادهای تحصیلی و مراکز علمی در رشد اقتصاد و بلند بردنِ سطح عواید ملی و بهبود کیفیت زنده‌گی مردم، نقش بسیار سازنده داشته و دارند. همچنان به‌خاطر رونق‌دهی اقتصاد متکی بر دانش، باید نهادهای تحصیلات عالی معیاری همواره با تحولات اقتصادی و بازار کار رابطۀ عمیق و مبتنی بر محاسباتِ خود را حفظ نمایند. مهم‌ترین خصوصیات سیستم تحصیلات عالی معیاری، عبارت از پویایی و ایجادگری، انجام پژوهش‌های معیاری و هدف‌مندانه و تولید دانش کاربردی و ظرفیت‌سازی مطابقِ نیازمندی‌های بازار کار می‌باشد. مانند دیگر کشورها، پیشرفت و ترقی افغانستان و بهبود کیفیت زنده‌گی مردم در این سرزمین، به بهبود کیفیت و رشد کیفی تحصیلات عالی در این کشور بسته‌گی دارد. باید تولید دانش کاربردی و ظرفیت‌سازی مطابقِ نیازمندی‌های جامعه، از توانایی و پویایی لازم برخوردار باشد. با در نظرداشت فرصت‌ها و چالش موجود در مسیر ترقی و رشد کیفی تحصیلات عالی در افغانستان و بر مبنای نورم‌ها، تجارب و روش‌های مدرن و معیاری تحصیلی در دنیا، این طرح فشرده برای متحول‌سازی و رشد کیفی تحصیلات عالی افغانستان تهیه و ارایه شده است. این طرح روی متحول‌سازی سیستم تحصیلات عالی و مبدل نمودن سیستم غیرفعال و متکی بر متن رایج در افغانستان به سیستم تحصیلی فعال، متکی بر محتوا و مبتنی بر دستاورد تأکید دارد. ایجاد مراکز معیاری پژوهشی، تولید دانش کاربردی و تولید نیروی متخصص، ازدیاد تعداد استادانِ دارای سویۀ تحصیلی دکتورا، ایجاد محیط سالم آموزشی، سهیم شدن نهادهای تحصیلات عالی در رشد اقتصاد کشور، ایجاد روابط مداوم و منظم میان مکتب‌ها، نهادهای تحصیلات عالی و بازار کار و اعتبارسنجی و تضمین کیفیت نهادهای تحصیلات عالی، از جمله اهداف و فکتورهای قابل تمرکز در این طرح می‌باشند. بدون شک، تحقق اهداف و الزاماتِ شامل در این طرح باعث رشد کیفی، دگرگونی عمیق و پویایی سیستم تحصیلات عالی در افغانستان خواهد شد.

مقـدمه
نهادهای تحصیلات عالی به‌مثابۀ مراجع و مراکز تولیدکنندۀ دانش و نیروی متخصص کاری، باید همواره به مطالعه و ارزیابی دقیقِ پیشرفت‌ها و تغییرات توقف‌ناپذیرِ علم و فناوری در جهان بپردازند و همچنان با تحلیل و ارزیابی بازار کار، خود را با تحولات و پیشرفت‌های علمی و اکادمیک عیار نموده و در پی تولید و تکثیر علم و فن، تزریق مفاهیم و انگیزه‌های ارزشمند کاری در شریان‌های حیات‌بخش جامعه و همچنان تربیه و تولید نیروی متخصص و با ظرفیت کاری مطابق با نیازمندی‌های عصر کنونی باشند. از سویی هم، دانشگاه‌ها و نهادهای تحصیلات عالی به‌مثابۀ مراکز و مراجع علمی و اکادمیک، می‌توانند در راستای سوق‌دهی مردم در مسیر پیشرفت و ثبات و پروسۀ ملت‌سازی و دولت‌سازی، نقش اساسی داشته باشند. نهادهای تحصیلات عالی باید به‌مثابۀ مراجع تولیدکنندۀ ظرفیت کاربردی و سرمایه‌های انسانی و همچنان به‌مثابۀ مراکز تأثیرگذار روی توسعۀ انسانی، در رشد اقتصاد ملی و بهبود زنده‌گی مردم نقش مهم و تعیین‌کننده داشته باشند. در بسیاری از کشورها، به‌خصوص کشورهای آسیایی ـ چون جاپان، مالیزیا، سنگاپور، هند و تایلند ـ نهادهای تحصیلات عالی در رشد و پویایی اقتصاد ملی نقش اساسی داشته و دارند.
در دنیـایِ امروزی دولت‌ها و ملت‌هایی که روند پیشرفت و انکشافِ بی‌سابقه و مداوم علم و تکنالوژی را زیر نظر دارند و با برنامه‌ریزی و تلاش مداوم و معقول، خود را با آن همسفر و همگام می‌سازند، می‌توانند با چالش‌های احتمالی به‌خوبی مقابله نموده و از فرصت‌های موجود خوب استفاده نمایند. اما برعکس، دولت‌ها و ملت‌هایی که به پیشرفت‌های علم و فناوری در جهان توجه ننموده و خود را با شرایط زنده‌گی مدرن امروزی برابر نمی‌سازند، فرصت‌های زیادی را از دست می‌دهند و دست‌خوش چالش‌های احتمالی می‌شوند. یعنی برای خوب زیستن و آبرومندانه زیستن در دنیای امروزی، دانش و سواد کاربردی، ظرفیت‌ها و مهارت‌های فردی و تخصصی از جمله نیازهای جدی محسوب می‌شوند. از سویی هم، نهادهای تحصیلات عالی که مراجع و مراکز تولید و تکثیر دانش و نیروی متخصص کاری اند، مکلف اند که برای مرفوع ساختن نیازهای مردم و مملکت در راستای دانش، ظرفیت و برنامه، به گونۀ مداوم، منسجم و هدف‌مندانه تلاش نموده و در راستای تولید دانش و سواد کاربردی و تربیت نیروی متخصص برابر با نیازمندی‌های عرصه‌های کاری و خدماتی، همواره تلاش نمایند.
——-
*استاد پوهنتون البیرونی و برندۀ جایزۀ بهترین پژوهش علمی در کنفرانس ملی تحقیقات تخصصی فوق لیسانس مالیزیا در سال ۲۰۱۶ (NCON-PGR-2016, Malaysia)
دکتورا: ارتباطات و تکنالوژی بشری، پوهنتون پهنگ مالیزیا (UMP)
ماستری: ارتباطات تخصصی و زبان انگلیسی، پوهنتون پهنگ مالیزیا
لیسانس: ژورنالیسم، پوهنتون کابل