بخش نخست/

بنا به موضوع موردبررسی در تحقیقات تاریخی مورخان می توانند از منابع متفاوتی برای پژوهشهای خود استفاده کنند هر چه این تحقیقات به حوزه های تاریخ اجتماعی و مردم نزدیکتر باشد ارزش منابع شفاهی به علت ماهیت عمومی بیشتر است. در این مقاله به جایگاه تاریخ شفاهی در تحقیقات تاریخی و بررسی ارتباط بین مورخان و تاریخ شفاهی خواهیم پرداخت و ضمن ارائه تعاریف مرتبط با موضوع از تاریخ شفاهی ،ایراداتی که بر منابع شفاهی از دیدگاههای مختلف وارد شده را بررسی و درانتها راهکارهایی ارائه خواهد شد.
کلیدواژه ها: تاریخ شفاهی- مورخان- تحقیقات تاریخی

مقدمه
تاریخ شفاهی(۱) به عنوان یکی از روشهای پژوهشی و ابزار جمع‌آوری اطلاعات در چند دهه اخیر گسترش زیادی در بین علوم مختلف پیداکرده و ماهیت بین رشته‌ای(۲) آن باعث شده تا محققان در حوزه‌های مختلف مانند علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، روانشناسی و تاریخ در زمره اصلی‌ترین استفاده کنندگان به شمار ‌روند زیرابررسی شکل‌گیری و گسترش تاریخ شفاهی نشان می‌دهد که به علت ماهیت انعطاف‌ پذیری آن در دوره‌های مختلف تاریخی متناسب با شرایط و تغییرات جامعه نوع استفاده و کاربرد آن نیز عوض شده و توانسته مطابق به خواستها و نیازها خود را تطبیق دهد.(۳).
رابطه تاریخ‌دانان با تاریخ شفاهی به عنوان یکی از اصلی‌ترین مدعیان آن از کش و قوس زیادی در سده اخیر برخوردار بوده و مورخان در زمینه تاریخ شفاهی ، ابعاد آن و ارزش اطلاعاتی منابع شفاهی جمع شده بحث‌های زیادی با هم داشته‌اند.(۴) در این مقاله ضمن پرداختن کوتاه به ارتباط مورخان به کارکرد و آسیب‌شناسی منابع تاریخ شفاهی و ایراداتی که مورخان منابع بر تاریخ شفاهی وارد می‌کنند پرداخته و راهکارهایی برای استحکام بیشتر در منابع شفاهی و استفاده کامل‌تر از تاریخ شفاهی به عنوان یکی از مهمترین ابزار جمع‌آوری اطلاعات در تاریخ معاصر ارائه خواهد شد. سؤالات زیادی در زمینه ارتباط مورخان و تاریخ شفاهی می‌توان مطرح نمود که جواب دادن به همه آنها در این مقاله میسر نمی‌باشد، اماسعی خواهد شد تا به صورت ضمنی در مقاله به آن ها پرداخته شودو در این جا برای آشنایی خوانندگان با حوزه موضوعی تعدادی از آنها مطرح می‌گردد:
آیا همه اطلاعات تاریخی از طریق مکتوب قابل دسترسی هستند؟
آیا در بررسی یک واقعه تاریخی می‌توان به همه حقیقت رسید؟
لزوم نگرش جدید به منابع تحقیقاتی در تاریخ.
لزوم مطرح شدن حوزه‌های جدید موضوعی در تاریخ
جایگاه مورخ در سنجش منابع و استفاده از اطلاعات
مطرح شدن پژوهش‌های میان رشته‌ای و مطالعات بین حوزه‌ای در تاریخ
مورخان سنتی و مدرن و چالش آنها با تاریخ شفاهی
انواع منابع شفاهی و تفاوت در نگرش به آن
سطوح دربرگیرنده تاریخ در جامعه و ارتباط تاریخ شفاهی با آن
تفاوت سنتهای شفاهی و تاریخ شفاهی و ارتباط آن با تاریخ.
میزان دخالت مورخان دانشگاهی در ظهور و بروز تاریخ شفاهی
مورخان آکادمیک و غیرآکادمیک‌ و ارتباط آنها با تاریخ شفاهی
تاریخ رسمی و غیررسمی و توجه به حوزه منابع آنها
تاریخ شفاهی و خلاقیت در حوزه تاریخ
آیا استانداردسازی در حوزه منابع تاریخ نگاری وجود دارد؟
آیا منابع تاریخی در دوره‌های مختلف و در مناطق مختلف یکسان هستند؟
آیا می‌توان تفاوتی برای انواع منابع شفاهی قائل شد؟
مورخان تاریخ ساز و مورخان تاریخ نویس
رسالت مورخان در انتقال تاریخ
وظایف مورخان نسبت به جامعه و مردم
لزوم تعریف تخصصهای جدید در تاریخ و ارتباط آن با تاریخ شفاهی
تاریخ شفاهی چیست؟
قبل از ورود به هر بحثی مهمترین سؤالی که در حوزه آن مطرح می‌گردد معنا و مفهوم تاریخ شفاهی و دیدگاه‌های رایج نسبت به آن در جامعه می‌باشد. شفاهیات و روایات زبانی مردم که از طریق تعامل دو جانبه زبانی بین انسانها به صورت رسمی یا غیر رسمی تولید می‌گردد و در قالبهای مختلف شفاهی و گاهاً مکتوب در جامعه نگهداری می‌گردد. از این منظر تنوع منابع شفاهی گزینه‌های متعددی را مطرح می‌نماید که تاریخ شفاهی را می‌توان یکی از اصلی‌ترین آنها به شمار آورد. در زمینه تاریخ شفاهی، تعاریف و مفاهیم آن خوشبختانه در سالهای اخیر منابع زیادی تألیف شده (۵) و در اینترنت هم اطلاعات با ارزش زیادی موجود است،(۶) اما مهمترین مؤلفه‌هایی که باعث شده تاریخ شفاهی در دوران معاصر علی‌رغم همه تغییرات، اهمیت خود را حفظ و با توجه به تغییر شرایط در روش های تاریخنگاری رابطه خود را با مورخان حفظ نماید عبارتند از:

ـ روشی که مردم گذشته را از طریق خاطرات شخصی و جمعی بازخوانی و از آن برای چشم‌اندازی در زمان حال استفاده می‌کنند.(۷)
ـ نزدیکترین هم افزایی حافظه بشری که می‌توان به شکل خلاقانه بر آن دست پیدا کرد.(۸)
ـ وسیله‌ای برای انتقال محتوا و هدف تاریخ از طریق مردمی که قبلاً آن را تجربه کرده‌اند.(۹)
ـ درک صحیح از گذشته و تشویق برای تأثیرگذاری در آینده از طریق برگرداندن لحظات حساس.(۱۰)
ـ جمع‌آوری تواریخ زندگی افراد در متن موقعیت‌های تاریخی که در گذشته در بطن جامعه اتفاق افتاده است.(۱۱)
ـ دادن مفهوم به زندگی فرد در جامعه و تسهیل زمینه مشارکت.(۱۲)
ـ وارد کردن تاریخ به زندگی افراد و وارد کردن فرد به تاریخ.(۱۳)
ـ روشی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات در مقابل بین مراحل مختلف اجتماعی که قابلیت بررسی و چارچوب بندی اطلاعات گروهها را در قالب یک موضوع فراهم می‌کند.(۱۴)
ـ ثبت تاریخ پنهان مردمان عادی یا گروههای حاشیه‌نشین یا اقلیتها در تعامل با دانشمندان و خاطرات فردی افراد.(۱۵)
ـ کشف جنبه‌هایی از تجربیات تاریخی زندگی که به ندرت ثبت شده یا قبلاً درباره آن تجاهل یا تساهل شده است.(۱۶)
ـ برگرداندن زبان جوامع که سواد کمتر تحصیل‌کرده به نوشته‌ها و زمان علمی با مفاهیمی کامل از درون جوامع(۱۷)
ـ بیان کارهای انجام شده در گذشته و آمال و آرزوهای آنها در آینده.(۱۸)