در زیر مینای دندان، مجاری لانه‌زنبوری ریزِ پُر از مایعی وجود دارد که مستقیماً به مغز دندان می‌روند که حاوی عصب حساسِ دندان است. به‌طور طبیعی، بزاق دهان باعث رسوب کلسیم بر مینای دندان شده و مانع باز شدنِ این مجاری می‌گردد. اما مسواک زدنِ شدید و زیاد، عقب‌نشینی بیره‌ها، خوردن غذاهای اسیدی و دندان‌قروچه پوشش محافظتی دندان را از بین می‌برند و انتهای مجاری را لُخت می‌کنند. ترک‌خورده‌گی دندان‌ها و افتادن پُرشده‌گی‌ها نیز مجاری را لخت می‌کنند. وقتی انتهای مجرایی لخت شد، تغییر شدید دمای دهان باعث جابه‌جا شدن سریع مایع درونِ آن می‌گردد. این حرکت مایع باعث تیر کشیدنِ دندان می‌شود.
خورده شدن مینا باعث واکنش‌های دردناک به خوراکی‌هایِ سرد می‌شود. اگر دندان‌تان به چیزهای گرم حساس است یا اگر حساسیت به چیزهای سرد بیش از چند لحظه طول می‌کشد، احتمالاً دچار التهاب بازگشت‌ناپذیری شده‌اید که ممکن است منجر به آبسه (التهاب پُر از چرک) شود.
لثه‌ (بیره) مانند یک پوشش، ریشه‌های دندان را می‌پوشاند؛ بنابراین با تحلیلِ آن و از بین رفتن محافظ ریشه که «سمان» نام دارد، ریشه‌های زیرینِ دندان‌ها بدون محافظ می‌مانند. از این‌رو مشاوره با دندان‌پزشک برای شناسایی علت تحلیل لثه و انتخاب بهترین راه درمان، بسیار مهم است.
در دندان‌های سالم، عاج دندان (بافت ‌زندۀ درون دندان) به کمکِ لثه‌ها و لایه محکمِ مینای دندان محافظت می‌شود. وقتی مینای دندان از بین می‌رود یا هنگامی که لثه‌ها بر اثر مسواک زدنِ محکم یا استفاده از مسواکی با الیاف بسیار زبر تحلیل می‌یابند، لایۀ سمان ساییده شده و ممکن است عاج دندان نمایان شود. عاج دندان از تعداد زیادی مجرا (لوله‌های میکروسکوپی به نام توبول) تشکیل شده که با عصب عمقِ دندان در ارتباط است.
سرما، گرما یا شیرینی می‌تواند سبب تحریکِ عاج دندان و متعاقب آن، تحریک عصب‌هایی شود که ایجاد حساسیت، ناراحتی و درد می‌کند.
پیش‌گیری از بروز حساسیت دندان
به طور کلی رعایت بهداشت دهان و دندان از بروز حساسیت دندان جلوگیری می‌کند که این امر با دو بار مسواک زدن در روز به مدت ۵ دقیقه با استفاده از مسواک‌های باکیفیت و دارای الیاف نرم و با کِریم‌دندان‌های استندارد حاوی فلوراید صورت می‌گیرد..
در عین حال باید از دندان‌پزشک برای فهمیدن بهترین روش مسواک زدن و رفع نیازهای دندانی کمک گرفت.
راه اصلی جلوگیری از حساسیت دندان، پیش‌گیری از تحلیل لثه‌هاست. البته مسواک زدن آرام (نه محکم) هم بسیار موثر است.
در صورتی که عاج دندان نمایان شود، حتی اگر احساس درد نداشته باشیم تا پایان عمر این مشکل بهبود نخواهد یافت. پس رعایت بهداشت دهان و دندان، حتا در زمانی که احساس درد نداریم، در جلوگیری از پوسیده‌گی ریشه بسیار حایز اهمیت است.
مراقبت از دندان‌های حساس
انتخاب مسواکِ مناسب یکی از راه‌های مراقبت از دندان‌های حساس است. در این شرایط باید از مسواکِ مخصوص استفاده کرد، چرا که الیاف زبر مسواک‌های معمولی همراه با شیوۀ نامناسب مسواک زدن می‌تواند باعث سایش یا تحلیل لثه‌ها شود.
انتخاب کِریم‌دندانِ مناسب از گروه ضد حساسیت‌ها و در نهایت استفاده از دهان‌شویۀ مناسب از مراقبت‌های دیگر به شمار می‌رود. ولی در صورتی که نتیجۀ مطلوب حاصل نشود، احتمالاً نیاز به درمان‌های جدی‌تر مانند ترمیم و درمان عصب خواهد ‌بود.